- Belgi Dergisi
- Issue: 21
- MÜZE-İ HÜMÂYUN MÜDÜRÜ DR. PHILIPP ANTON DETHIER’NİN OSMANLI MAARİF NAZIRLARI DÖNEMİNDEKİ (1872-1881)...
MÜZE-İ HÜMÂYUN MÜDÜRÜ DR. PHILIPP ANTON DETHIER’NİN OSMANLI MAARİF NAZIRLARI DÖNEMİNDEKİ (1872-1881) FAALİYETLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME
Authors : Meltem Begüm Saatçi Ata
Pages : 459-482
Doi:10.33431/belgi.812826
View : 8 | Download : 3
Publication Date : 2021-01-01
Article Type : Research
Abstract :Osmanlı Devleti’nde modern anlamda bir müze olarak kabul edilen Müze-i Hümâyun’un kuruluş girişimi 1846-47, resmi açılış tarihi ise 1869 olarak kabul edilir. Osmanlı Maarif Nezareti’ne bağlı olan bu müzenin ilk iki müdürü Edward Goold ve Pio Francesco Carlo Terenzio, üçüncü müdürü ise Philipp Anton Dethier olmuştur. Berlin’de Friedrich Wilhelm Üniversitesi Felsefe fakültesinde öğrenim görmüş olan Philipp Anton Dethier (1803-1881), Osmanlı Devleti topraklarında ve hizmetinde çalışmaya başlamadan önce Almanya ve Fransa’da öğretmenlik ve Almanya’da yayıncılık yapmıştır. Tarih alanında doktora derecesine sahiptir. 1847 sonrası İstanbul’a gelen Dethier, öğretmenlik ve müdürlük yaptığı Avusturya okulundaki çalışmaları dışında İstanbul’un arkeoloji tarihi ile ilgili çalışmalar da yapmıştır. Bu çalışmalarının kazıbilimi ile sınırlı kalmadığı ve yayın olarak da değerlendirdiği görülmektedir. 20 yıldan uzun süredir İstanbul’da bulunduğu sürede arkeoloji alanında yaptığı çalışmaları ve dönemin siyasi hayatına etki eden özellikle yabancı kişilerle yakınlığının sağladığı gücün de desteğiyle Philipp Anton Dethier Ağustos 1872’de Müze-i Hümâyun müdürü olarak atanmıştır. Döneminde Osmanlı Devleti’nde başka kurumlarda sık sık idari personel ve yönetici değişikliği yapılıyor olmasına rağmen uzun süre bu görevini devam ettirmiş olan Dethier 8 yıl 7 aylık müdürlüğü döneminde 15 Sadrazam ve 9 Maarif Nazırı ile çalışmıştır. 30 ay 24 gün ile Mehmed Tâhir Münif Efendi (18 Nisan 1878-12 Kasım 1880) ve 11 ay 10 gün süre ile Ahmed Cevdet Paşa (24 Nisan 1873-5 Nisan 1874) Dethier’nin en uzun süre çalıştığı Maarif Nazırları olmuştur. En kısa süreli çalıştığı iki nazır ise 9 gün ile Ahmed Kemal Paşa (8 Mayıs 1876-17 Mayıs 1876) ve 24 gün ile Ahmed Vefik Paşa (11 Ocak 1878-4 Şubat 1878)’dır. Ülke içinde arkeoloji çalışmaları yanı sıra uluslararası alanda Osmanlı Devleti adına görev almıştır. 1873 yılında olduğu gibi Dünya Sergilerine katılmak dışında Heinrich Schliemann ve Luigi Palma di Cesnola’nın dahil olduğu davalar ve konular Dethier’nin icraatları arasında ilk akla gelen örneklerdir. Bunlar Osmanlı Devleti sınırları içerisinde yer altında kalan, yeryüzüne çıkarılmış veya çıkarılacak olan tarihi eserlerin korunması konusuyla ilgili önemli örneklerdir. Philipp Anton Dethier’nin bu alandaki çalışmalarının eleştirilen eksikleri olsa da Osmanlı Devletini arkeoloji çalışmaları boyutuyla yurt dışında savunması önemlidir. Bunlardan daha önemlisi ise Osmanlı Devleti’nde modern anlamda bir müze kurulması için çalışmaları ve müzecilik eğitimi alanındaki girişimleridir. Modern anlamda bir müzenin kurulması ve kurumsallaşmasında önemli katkıları olmuştur. Çinili Köşk’ün müze haline getirilmesi, 1874 tarihli Âsar-ı Atika Nizamnâmesi ve Müze Mektebi açma girişimi Dethier döneminde yaşanmış önemli gelişmelerdir. Müzecilik eğitimi konusunda ise dönemin ekonomik ve siyasi koşullarında maddi destek yetersizliğinin de etkisiyle amacını gerçekleştirecek bir kurum oluşturamamıştır. Bunun nedenlerinden birisi de Dethier’nin Müze-i Hümâyun müdürü olarak çalıştığı dönemdeki faaliyetlerinin birlikte çalıştığı 9 Maarif Nazırının faaliyetlerinden bağımsız olamamasıdır. Philipp Anton Dethier’nin bir başka özelliği ise Osman Hamdi Bey’den önceki gelişmelerde etkisi olan Osmanlı Devleti’nin son yabancı müze müdürü olmasıdır. Bir başka deyişle Osmanlı Devleti’nde Osman Hamdi Bey ile köklü bir değişime uğrayan arkeoloji ve müzecilik çalışmalarının temellerinin atıldığı dönemdeki en önemli Müze-i Hümâyun müdürü 1872-1881 yılları arasında görevde bulunan Philipp Anton Dethier’dir.Keywords : Arkeoloji, Maarif Nezareti, Çinili Köşk, Müze-i Hümâyun, Philipp Anton Dethier