- Türklük Bilimi Araştırmaları
- Issue: 47
- KIRGIZ TÜRKÇESİNDE İYELİK EKLERİNİN ZAMİRLER ÜZERİNDE KULLANILIŞI
KIRGIZ TÜRKÇESİNDE İYELİK EKLERİNİN ZAMİRLER ÜZERİNDE KULLANILIŞI
Authors : Cahit Başdaş, Zhamila Arzybaeva
Pages : 11-22
View : 9 | Download : 4
Publication Date : 2020-06-08
Article Type : Research
Abstract :Dilin erken dönemlerinden itibaren kullanıldıkları düşünülen zamirler, varlıkları geçici olarak temsil eden ya da işaret yoluyla karşılayan bağımsız dil birimleridir. Anlam ve kullanılış bakımından isimlere benzemekle birlikte, kavram alanları isimlere göre daha geniş ve sayıları azdır. Kişi ve nesneleri karşılama süreleri sınırlıdır. Kelime türetmeye pek elverişli olmadıkları için zamirler, birkaç istisna dışında yapım eki almazlar. İsimler gibi hâl ekleri ile çekimlenebilen zamirler, Türkçe söz diziminde iyelik grubunun tamlayanı konumunda bulunurlar. İyelik ekleri ise, genel olarak tamlanan konumundaki isimlere eklendikleri için zamirlerin iyelik ekli şekilleri pek kullanılmamaktadır. Bununla birlikte üçüncü şahıs iyelik eki [ +(s)I(n) ], soru ve belirsizlik zamirleri ( hangisi, bazısı, hepsi vb. ) ile bazı işaret zamirlerine ( busu, şusu ) eklenebilmektedir. Sadece dönüşlülük zamirleri ( kendi / öz ) düzenli olarak iyelik eklerini alabilmektedir. Genel Türkçede iyelik ekleri, şahıs ve işaret zamirlerine doğrudan eklenemediği için bu zamirlerde sahiplik / iyelik, zamir + ilgi hâli + ki biçiminde oluşturulan yapılarla ( benimki, seninki, onunki ) ifade edilmektedir. Kırgız Türkçesinde iyelik eklerinin doğrudan üçüncü şahıs zamirine ve işaret zamirlerine eklendiği görülmektedir. Böylece zamirle temsil edilen kişi ya da varlıkların hangi şahsa ait olduğu ifade edilmektedir ( anıñ: sana ait olan o, seninki; anısı: ona ait olan o, onunki; munuñ: sana ait olan bu, seninki). Bilindiği gibi Genel Türkçede ikinci teklik şahıs iyelik eki, ünsüzle biten tabanlara +(I)ñ / +(U)ñ biçimiyle eklenir. İyelik eki bu biçimiyle ilgi hâli ekinin zamirlere eklenen şekliyle aynıdır. Geniz ünsüzünün ( ñ ) kullanılmadığı Türk yazı dillerinde (Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Gagavuz Türkçesi gibi) her iki ek, aynı koşullarda +In / +Un biçimiyle kullanılmaktadır. Aynı şekilde üçüncü teklik şahıs iyelik eki ile yükleme hâli ekinin şahıs ve işaret zamirleri üzerindeki kullanılışları arasında biçim benzerliği (+ I / +U ) bulunmaktadır. Bu nedenle iyelik eklerinin şahıs ve işaret zamirleri üzerinde kullanılıp kullanılmadığı tam olarak anlaşılamamıştır. Ancak Kırgız yazı dilinde ikinci şahıslarda kullanılan geniz ünsüzü ( ñ ), ilgi hâlinde kullanılmamaktadır. Yani ilgi hâli ekinin son sesi / ñ / değil, ön damak / n /’sidir. Bu bakımdan Kırgız Türkçesinde söz konusu ekleri ayırt etmek daha kolaydır. Kırgız Türkçesinde tespit edilen iyelik ekli zamir örnekleri, diğer Türk lehçe ve ağızlarında, özellikle tarihî metinlerde rastlanan benzer yapıların daha iyi anlaşılmasına ve açıklanmasına katkı sağlayacaktır.Keywords : Kırgız Türkçesi, zamirler, iyelik