Kentsel Dönüşümün Sosyolojik Boyutları
Authors : Onur Uzer, Songül Sallan Gül
Pages : 17-40
View : 111 | Download : 94
Publication Date : 2023-12-31
Article Type : Research
Abstract :Kentsel dönüşüm, yaşanan savaş, afet ve göç gibi çeşitli nedenlerin yanı sıra gelişen kent politikalarıyla kentin fiziksel, sosyal ve yapısal birçok yönden değişimini içeren bir süreçtir. Yeni konut yapımından iyileştirmeye, sağlıklaştırmadan soylulaştırmaya kadar değişen biçimleriyle kentsel dönüşüm, konut üretim ve tüketim ilişkilerinde ‘devlet-piyasa ve vatandaş üçlüsünün’ süreçteki değişen rolleriyle birlikte yeni tartışmaları beraberinde getirmiştir. 20. Yüzyılın son çeyreğine kadar kentsel dönüşüm yeni konut yapımı ve iyileştirme temelinde kentleşme ve sanayileşme dinamikleriyle birlikte gelişmiştir. Sosyal devlet anlayışında emekçi ve dar gelirlilere yönelik kamusal destekler ağırlıklı rol oynarken, 1980’lerle birlikte neoliberal konut politikaları öne çıkmış ve piyasa odaklılık kentin tüm alanlarına nüfus etmeye ve kentsel dönüşümün alanını genişletmeye başlamıştır. Harvey’in (2011:296) de ifade ettiği üretim ve tüketim sürecinin coğrafi rasyonalizasyonunda piyasa koşulları mekânsal olarak tarihi kent merkezlerinde genişleyerek (eskinin yıkımı ve yeni üretim merkezlerinin doğuşu) tarihi dokunun, arazinin ve doğanın korunmasını gözeten kentsel dönüşüm uygulamaları gerçekleşmiştir. Türkiye’nin kentleşme ve konut politikaları sanayinin gelişememesinin bir sonucu olarak memurlara yönelik başlamış ise de, işçilere yönelik kamusal destekler 1960’larla birlikte başlamıştır. 1950-1970’li yıllarda ise, ağırlıklı olarak göçle gelen kır kökenli toplumsal kesimler için devlet destekli kredilerle sosyal konut yapımı ve yenileme çalışmaları öne çıkmıştır. 1980’lerle birlikte ise, artan yeni konut talebi yeni kamu konutlarının (TOKİ) sayısını artırmıştır. Metropelleşme ve neoliberalizmin küreselleşme eğilimleri ile kapitalist büyüme ve zenginleşme arzusunun yaratıldığı tüketim dünyasında, toplumun farklı kesimleri kent odaklı lüks konut dünyasının içine çekilmiştir. Kentsel rant ilişkileri alanında kent merkezlerinde kalan eski konut stokları sermaye için çekim merkezleri olurken, kamusal finans ve kira destekleriyle de vatandaş katılımı sağlanmaya çalışılmıştır. Bu süreçte sosyal devlet anlayışına dayalı konut kooperatifleri ve/veya vatandaşa doğrudan destek vermek yerine, yeni sağın yönetişimci uygulamaları önderliğinde devlet-sermaye bileşimleri hem yeni konut yapımını hem de yenilemeleri üstlenmiştir. 1990’lı yıllarla birlikte Ankara, İstanbul, Bursa gibi büyük metropol kentlerde, kent merkezlerinin sıkışmışlığının giderilmesi ve gecekondu sorunun çözümlenmesi için yerel yönetimler kentsel dönüşüm projelerine ortak edilirken, dönüşüm projeleri büyük kentlerde büyümenin bir sembolü olarak kabul görmüştür. Aynı zamanda ileri sanayi ülkelerinde kentsel tarihi dokuların korunması olgusu ise, Türkiye’de 2000’li yıllarla birlikte öne çıkmaya başlamıştır. Kapitalist kentsel büyüme dinamikleri bağlamında kentsel dönüşümün anlam ve içeriği tarihi kentleri de kapsam alanına almış, İstanbul, Bursa ve Kayseri gibi pek çok kentte tarihi dokuların korunması ve kentsel dönüşümün geliştirilmesi amaçlanmıştır. Tarihi kent olarak tanımlanan ve kentin merkezi alanlarında bulunan birçok tarihi yapıların korunması ve yaşatılması gereklidir. Bursa tarihi kent merkezinde bulunan Doğanbey Kentsel Dönüşüm örneğinde de gerek tarihi bir sit alanında gerçekleşmesi gerek de Bursa’nın ilk kentsel dönüşüm örneği olması açısından fiziksel ve sosyal olarak çarpıcı bir dönüşüm örneğidir. Bu makalede tarihi kentler bağlamında Bursa örneğinde kentsel dönüşümün sosyolojik boyutları fiziki ve sosyal dokudaki dönüşümlerin etkileri değerlendirilmektedir. Özellikle kentsel dönüşümü yaşayanlara olan etkiler mahalle odaklı sosyal ilişkiler bağlamında ele alınmaktadır. 2020 yılında gerçekleştirilen nitel bir araştırmanın bulguları ışığında Bursa tarihi kent merkezinde konumlanan Doğanbey Mahallesi TOKİ Konutlarındaki kentsel dönüşümün niteliği sorgulanmaktadır. Araştırmaya katılan mahalle sakinleriyle yapılan derinlemesine görüşmeler, kategorik içerik analiz tekniğiyle değerlendirilmektedir. Kent yoksulu iken kentsel dönüşümle vaat edilen ‘yeni, kaliteli ve lüks’ evlerine yerleşen kentsel dönüşümün konut sakinleri ile 20 Haziran 2020 – 20 Haziran 2020 (4 ay) tarihleri arasında saha çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu makalede kentsel dönüşüm süreçleriyle değişime uğrayan konut sahiplerinin mahallelilik ve komşuluk ilişkilerinde artan sosyal mesafeyle yitirdikleri sosyalliğin anlam ve dönüşümü sorgulanmaktadır.Keywords : Doğanbey Mahallesi, Kentsel Dönüşüm, Kentsel Yoksulluk, Tarihi Kent, Mahallelik, Komşuluk, Bursa