- PHILIA
- Vol: 4
- New Investigations, Finds and Discoveries Concerning the Hellenistic City Walls of Teos
New Investigations, Finds and Discoveries Concerning the Hellenistic City Walls of Teos
Authors : Erkan Taşdelen, Yusuf Polat
Pages : 173-199
View : 7 | Download : 0
Publication Date : 2018-12-11
Article Type : Research
Abstract :Makalede, 2010 yılında Musa Kadıoğlu (Ankara Üniversitesi) başkanlığında Teos’ta başlatılan kazı çalışmaları kapsamında kent surları üzerinde yapılan çalışmalardan elde edilen yeni arkeolojik ve epigrafik veriler tanıtılmakta ve bu veriler ışığında söz konusu surlar etraflıca değerlendirilmektedir. 65 hektarlık bir alanı yaklaşık 4 km kadar devam ederek çevreleyen Hellenistik dönem surlarının doğu sur duvarları yaklaşık 800 m uzunlundadır ve deniz boyunca devam etmektedir. Güney sur duvarları ise yak. 230 m uzunluğundadır ve 185 m’si takip edilebilmektedir. Bu kısım söz konusu surların en dar bölümünü oluşturmaktadır. 1100 m uzunluğa sahip batı sur duvarlarında yapılan kazı çalışmalarında kentin en sağlam durumdaki (Dionysos Tapınağı’nın batısı; res. 10) sur bedeni bulunurken, günümüzde eski Sığacık Yolu’nun üzerinden geçtiği kuzey sur duvarları ise Hellenistik dönem surlarının çok azının takip edilebildiği bölümünü oluşturmaktadır (bkz. Harita 1). Kente girişi ve çıkışı sağlayan kapıların tespitine yönelik gerçekleştirilen sondaj çalışmaları sonucunda ikisi batı, bir diğeri güney sur duvarlarında olmak üzere kentte şimdilik üç adet kapı saptanmıştır. Adlandırmaları yer aldıkları arkeolojik alana ve etraftaki buluntulara göre yapılan bu kapılardan batı sur duvarları üzerinde tespit edilen «Dionysos Kapısı» (res. 11) ve «Herodotos Kapısı» (res. 13) antik kentin kırsala açılan ara kapıları olup, Dionysos Kapısı’nın Dionysos tapınağıyla, Herodotos Kapısı’nın ise Gerrhaiidai limanıyla bir bağlantısı olmalıdır. Güney sur duvarlarında tespit edilen, iki kule ile desteklenmiş «Nekropolis Kapısı» ise Hellenistik Dönem’de birçok kentte benzerlerine rastladığımız, kentin ana kapılarından biridir. Bu alanda yapılan kazı çalışmaları neticesinde ortaya çıkan bu yapı kompleksiyle, kentten daha önceden ele geçen bir sur inşa yazıtında (no. 4) verilen bilgilerin örtüştüğü tespit edilmiş ve buna göre söz konusu yazıtın kapının hemen doğusundaki Kule 1’de durması gerektiği anlaşılmıştır (res. 7–9). Yine güney surlarında yapılan kazı çalışmalarında savunma hattını daha da güçlü kılmak için yapılmış, birbirinden 130 m uzaklıkta yer alan ve kareye yakın bir plana sahip iki kule, Güney Sur Kule 1 ve 2 (res. 4–6) tespit edilirken, batı surlarında arazinin jeofizik taramalarına imkân sağlayan bölümünde yürütülen çalışmalarda ise birbirlerine 35 m uzaklıkta beş adet kule tespit edilmiş ve bu kulelerden birinin duvar hattı yapılan sondaj kazısı sonucunda ortaya çıkarılmıştır (res. 12). Kentin sur duvarları genel olarak isodomik teknikte, atkılı örgü duvar sistemi ile inşa edilmiş olup, iki duvar arası farklı boyutlarda moloz taş ve toprak ile sağlamlaştırılmış ve kent savunmasını güçlendirmek için, sur duvarları birbirini dik kesen dirsekler yaparak kuleler ile desteklenmiştir. Hellenistik dönem içerisinde kent surları üzerinde yapılan onarım ve yenileme çalışmalarını aktaran, üçü yeni (nos. 1–3), altısı daha önceden yayımlanmış (nos. 4–9) dokuz adet yazıt mevcuttur. Bizzat inşa faaliyetinin yürütüldüğü alanlarda teşhir edildiği anlaşılan bu yazıtlar, üç bölümden oluşan bir şablon çerçevesinde kaydedilmiştir (bkz. Tablo 1). Yazıtların giriş kısmında, yapılan inşa faaliyetinin denetiminden sorumlu ve tam adı, olasılıkla, ἐπιστατοῦντες τοῦ τείχους olan ve çoğunlukla üç kişilik bir gruptan oluşan (sadece no. 5’te 2 kişi), bir sur inşa komisyonu yer almaktadır. Söz konusu bu komisyon büyük bir ihtimalle, ihtiyaç olduğu zamanlarda inşa faaliyetinin gerçekleştiği alana ve yapılan işe göre, vatandaşlar arasından atanarak oluşturulan küçük ve basit bir komisyondur. Yazıtların ikinci kısımlarında ise κατασκευή, οἰκοδομή ve ἐποικοδομή kapsamında gerçekleştirilen inşa faaliyetlerine yer verilmiştir. Bu terimlerden ἐποικοδομή açık bir biçimde surlar üzerindeki tamirat ve yeniden inşa çalışmasına işaret ederken, κατασκευή ve οἰκοδομή ifadelerinin yeni bir inşayı mı yoksa tamiratı mı gösterdiği net değildir. Bu bölümdeki bilgilere göre Hellenistik dönemde surlar üzerinde gerçekleştirilen inşa faaliyetleri şunlardır: κατασκευή kapsamında (no. 5) bir kemer (ψαλίς); (no. 8) bir pylon, bir pyle, …ereion – olasılıkla bir askeri tesis – ve 160 dirsek (yak. 75 m) uzunluğunda surun taş blokları (λίθινον τεῖχος); οἰκοδομὴ kapsamında (nos. 5–7) toplam 130 dirsek (sırayla 40+50+40) (yak. 65 m) uzunluğunda surun taş blokları (λίθινον τεῖχος); ἐποικοδομή kapsamında (no. 1) surun eksik olan taş blokları (τὸ τεῖχος τῶν ὑπολιπὼν λιθίνων) ve kerpiç kısmı (πλίνθος); (no. 4) iki kule ve bunların bitişiğindeki sur duvarlarına ait 16 blok taş sırası (δόμοι) ve 4 savunma tesisi (προμαχῶνες); (no. 9) 11 [blok taş sırası] [δόμοι]. Yazıtların son bölümlerini ise gerçekleştirilen inşa faaliyetleri için yapılan masraflar oluşturmaktadır. No. 1 ve 4’de ödeme İskender drahmisi ve epikhorion olmak üzere iki farklı para birimiyle yapılmışken, nos. 5–7’de ödeme yalnızca epikhorion ile yapılmıştır. Söz konusu bu inşa faaliyetleri için kent tarafından toplam 17.169 drahmi 1,5 obol ve 358 İskender drahmisi 3 obol masraf yapılmıştır. Kentteki söz konusu bu sur inşa çalışmalarının ne zaman gerçekleştirildiği ne yazık ki yazıtlardan tam olarak açığa çıkmamaktadır. İçerik açısından bakıldığında nos. 1 ve 4’de verilen İskender drahmisi’nden İ.Ö. 323–297/96 ve İ.Ö. 204–190 tarihlerine ulaşılsa da, yazıtlarda kullanılan harf karakterleri İ.Ö. 3. Yy’in sonu – İ.Ö. 2. Yy’i işaret ediyor. Dolayısıyla, İskender drahmisi’nin erken serisi tarihlendirme açısından saf dışı bırakılmaktadır. Dolaylı da olsalar, sur inşa çalışmalarıyla ilişkilendirilebilecek başka veriler de mevcuttur. Bunlardan ilki kentin maruz kaldığı sözüm ona korsan baskınını konu edinen yazıt olup, sur çalışmalarının başlangıcı (terminus post quem) için en ideal zaman olarak düşünülebilecekken, yakın zamanda yazıtta yapılan yeni okumalar sonucu, yazıtın İ.Ö 287–283 tarihlendirilmesiyle bu olasılık ortadan kalkmaktadır. İ.Ö. 3. Yy’in son çeyreğine tarihlendirilen Ktematonia kararnamesinden kentte bir savunma kaleminin (λόγος τῆς ὀχυρώσεως) varlığı bilinmektedir. Her ne kadar sur inşa çalışmaları için yapılan ödemelerin bu kalemden çıktığına dair direkt bir veri olmasa da, bu isimle anılan bir bütçenin bir noktada sur inşa çalışmaları için de kullanıldığı varsayımı pekte yanlış olmaz. Son olarak, İ.Ö. 190 yılına dair T. Livius’un bir aktarımdan hareketle, kent çevresinin Romalılarca yağmalanması sur inşa çalışmalarının bitişi için kimi araştırmacılarca terminus ante quem olarak değerlendirilse de bu olay söz konusu değerlendirme için yeterli bir veri sunmamaktadır. Sonuç olarak sur inşa çalışmalarının İ.Ö. 3. yüzyılın son çeyreğinden başlayarak İ.Ö. 2. yüzyılda devam ettiği söylenebilir. Çeviriye imkân vermeyen nos. 2 ve 3’ün dışında, yazıtların Türkçe çevirileri şu şekildedir: No. 1: «Aristagoras oğlu Metras, Phanodikos oğlu Apatourios ve Onesimos oğlu Demetrios’un denetimi altında surun eksik olan blok taşlarının inşası ve kerpiçlerin yapımı için yapılan harcama 5560 drahmi 4 Obol ve 320 İskender drahmisidir». No. 4: «Hegetor soyundan Hegetor oğlu Theogeiton, Eukrates oğlu Eukrates ve Apollodoros oğlu Apollo-doros’un denetimi altında bu kulenin ve onun bitişiğindeki surun altı adet taş blok sırası ve bir sonraki kulenin altı adet taş blok sırası ve onun bitişiğindeki surun dört adet taş blok sırası ile dört adet savunma tesisi yapıldı ve (bunlar için) 3422 drahmi, 5 Obol ve 38 İskender drahmisi, 3 Obol harcama yapıldı». No. 5: «Demetrios oğlu Athenaios ve Posedippos oğlu Metrodoros’un denetimi altında taş surun 40 dirsek uzunluğunda olan inşası ve kemerin yapımına ilişkin belirlenen meblağ 740 drahmi 5 obol iken yapılan masraf 890 drahmi 3 obol; (filanca iş için) 45 drahmi yarım obol; inşa için (gerekli) ek işlerin belirlenen .. drahmi 3 obol iken yapılan harcama 40 drahmi tutarındadır». No. 6: «Zenodotos oğlu Kalo..., Megathymos oğlu ... ve Kleites oğlu Kleites’in denetimi altında taş surun pylon’dan (başlayarak) 50 dirsek uzunluğunda olan inşası için yapılan harcama 2200 drahmidir». No. 7: «Rhodippos oğlu Rhodippos, Agatarkhos oğlu Philokleis, Metrodoros oğlu Hegetor’un denetimi altında, 40 dirsek uzunluğunda surun taş sıraları inşa edildi ve bunun için 5010 drahmi harcama yapıldı». No. 8: «Megathymos oğlu Herostratos, Megathymos oğlu Kleites, Kleites oğlu Lysanios’un denetimi altında, pylon ve pyle’nin ve --ereion’un ve taş surun –taıon pylon’undan başlayarak 160 (dirsek) uzunluğundaki inşası için (… drahmi) harcama yapıldı». No. 9: «Pyrrh[os?] oğlu (falanca kişi), (falanca kişinin oğlu falanca kişi) ve [Ze?]nodotos oğlu (falanca kişinin) denetimi altında [surun] on bir adet [taş blok sırası inşa edildi]».Keywords : Ionia, Teos, surlar, tahkimat, kule, kapı, Hellenistik dönem, sur inşa yazıtları