مفهوم الإشارة لدى الجاحظ وتأثُّر البلاغيين بعده حتى القرن الخامس الهجري
Authors : Bassem Alhaj Khalaf, Yakup Civelek
Pages : 279-298
Doi:10.32330/nusha.1041086
View : 9 | Download : 3
Publication Date : 2022-06-28
Article Type : Research
Abstract :İnsanoğlunun konuşma dili dışında jest, mimik, ve işaretle de anlaştığı bir gerçektir. Daha önceleri konuşma dilinin toplumun üyeleri arasında tek iletişim aracı olduğu düşünülüyordu. Klasik dilbilimciler ise konuşulan dilin önemi üzerine genelde çalışmalarını yapmışlardır. Ancak klasik dilbilimciler konuşma dilinin dışındaki jest, mimik ve işaret dili üzerine görüş serdetmemekle kalmayıp bu alana vurguda yapmamışlardır. Modern dönem dilbilimcileri ise klasikçilerin bu eksiğini kapatmaya çalışarak çok kapsamlı çalışmalar gerçekleştirmişlerdir. Bu çalışmalara sonucunda konuşma dilinin dışında jest, mimik ve işaret dilinin varlığının da insan hayatı üzerindeki önemi anlaşılmış olup bu alanda çalışmalar giderek artmaktadır. Konuşma dilinin dışında da yapılan araştırmalara örnek olarak dilsizleri verebiliriz. Bildiğimiz gibi dilsizler çevresindekilerle beden diliyle yani işaret diliyle anlaşmaktadırlar. Jest, mimik ve işaret ile ilgili Kur’an’ı Kerim’de de bu konuyla alakalı birçok ayet vardır. İnsanoğlunun konuşma dilinin dışında işaret dilinin de önemli olduğuna işaret eden ilk klasikçi dilci Cahız’dır. Cahız işaret dilini beşe ayırır. Bunlar şunlardır: (اللفظ, الخط, الإشارة, العَقد, النِصبة). Cahız’dan sonar bu kavrama işaret eden bir diğer klasikçi dilci Kudâme b. Ca‘fer’dir. Öyleki Kudame işaret dilinin önemini kavramakla kalmayıp bu konuyu meani ilminin kapsamında zikretmiştir. Bu konuya eğilenlerden iki klasikçi dilcide Askerî ve İbn Reşîk’tir. Bu iki klasikçi dilci işaret ve beden dilinin önemine ek olarak bu ilmi bedî‘ ilmine dahil etmiştilerdir. Makalemizde konuşma dilinin dışındaki kavramlara da yer verilip bu kavramları ilim dünyasına kazandıran klasikçi alimlere de yer verilmiştir. Ayrıca bu belağat alimlerinin konuyla alakalı görüş ve fikirleri de belirtilmiştir. Konuşma dilinin öneminin yanısıra işaret ve beden dilinin de önemine işaret edilerek bu konunun önemi ve klasik belağatçıların bu konuyla ilgili düşüncelerinin de verilmesine çalışılmıştır. Sözün öneminin yanında beden dilinin de güncel hayatta önemli olduğuna vurgu yapılmıştır. Câhız’ın işaretten bahsederken "خاص الخاص/özelin özeli” dediği şey de budur. Böylece işaretin daha beliğ ve net bir anlamı sağladığı ifade edilmek istenmiştir. Konuşmacı, konuşarak izah edemediği durumlarda beden diline ve işaret kullanımına başvurarak birçok sözü özetleyen net bir anlamı kullanır. Cürcânî’nin "معنى المعنى/anlamın anlamı” terimiyle ifade ettiği de budur. Ardından Câhız’dan sonraki belagat alimlerine göre işaret kavramına yer verildi. Bu bağlamda İbn Vehb el-Kâtib, Kudâme b. Ca‘fer, Hâtimî, İbn Fâris er- Râzî, Bâkillânî‘ gibi alimlerin görüşleri araştırmaya dahil edildi. Ardından işaretin ve beden dilinin nasıl sesten ve konuşmadan daha açıklayıcı olabileceğine değinildi. Zira işaret, sözün yetersiz olduğu durumlarda konuşmacının iletmek istediğini ifade edebilmesini sağlar. Câhız’ın işaretten bahsederken "خاص الخاص/özelin özeli” dediği şey de budur. Böylece işaretin daha beliğ ve net bir anlamı sağladığı ifade edilmek istenmiştir. Konuşmacı, konuşarak izah edemediği durumlarda beden diline ve işaret kullanımına başvurarak birçok sözü özetleyen net bir anlamı kullanır. Cürcânî’nin "معنى المعنى/anlamın anlamı” terimiyle ifade ettiği de budur.Keywords : İşaret, Hareket, Jest, Mimik, İma.