- Milli Folklor
- Vol: 17 Issue: 132
- CONCEPTUAL FRAMEWORK OF A TRANSMISSION PROJECT FOR SAFEGUARDING CIRCASSIAN DANCES IN TURKEY
CONCEPTUAL FRAMEWORK OF A TRANSMISSION PROJECT FOR SAFEGUARDING CIRCASSIAN DANCES IN TURKEY
Authors : Şebnem Sözer Özdemir
Pages : 166-178
View : 11 | Download : 3
Publication Date : 2021-12-15
Article Type : Research
Abstract :Bu çalışma temel olarak Türkiye’de yaşayan Çerkes toplumuna ait geleneksel dansları koruma amaçlı bir aktarım projesinin kavramsal çerçevesini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Günümüzde modernleşme ve kentleşme ile birlikte bu danslar genç nesillerin temsilcileri tarafından her geçen gün daha az bilinmekte ve icra edilmekte, bu nedenle farklı kuşakları bir araya getirecek bir aktarım projesine ihtiyaç duyulmaktadır. Böyle bir projenin oluşturulması söz konusu olduğunda, nasıl bir aktarım yaklaşımının tercih edilmesi, bu yaklaşımda hangi değerlere önem ve öncelik verilmesi gerektiği gibi önemli sorular ortaya çıkmaktadır. Makale bu soruları yanıtlamak üzere kendine, UNESCO’nun 2003 tarihli İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Korunması Sözleşmesi içinde yer alan temel ilkelerin yanında, kimi zaman sözleşmedeki belli bazı noktalara eleştiriler getirebilen dans araştırmalarındaki bağlamsal yaklaşımları da kılavuz edinmiştir. Adı geçen sözleşmeye göre, geleneksel Çerkes dansları gibi somut olmayan kültürel miras öğelerinin korunması öncelikle bu öğelerin yaşamlarını sürdürmelerine olanak veren şartların koruma altına alınmasıyla mümkündür. Ayrıca UNESCO bugüne kadar bu öğeleri yaşatmış olan ve kimliklerinin bir parçası olarak gören yerel halkın koruma sürecine dâhil edilmesine özel önem vermektedir. Makalede ilk olarak bu dansların Çerkes toplumu içinde, alışılagelmiş kültürel bağlamlarında ne şekilde yaşadıkları tartışılmış ve söz konusu topluma özgü oyun ve xabze kavramları ile şekillendikleri sonucuna varılmıştır. Xabze, Çerkes toplumu içindeki hemen hemen tüm toplumsal davranışları belirleyen, yazılı olmayan kural ve düzenlemelere verilen isimdir. Amacı karşılıklı saygı, sevgi ve nezakete dayalı bir toplumsal düzeninin sürdürülmesi olan xabze, katı kurallar ortaya koyduğu kadar değişen koşullara göre bu kuralların dönüşmesine de açık olan esnek bir yapıya sahiptir. Büyük ölçüde xabze tarafından belirlenen Çerkes dansları aynı zamanda xabze’nin kuşaktan kuşağa aktarımı için de oldukça uygun bir ortam sağlamaktadır. Bununla birlikte söz konusu danslar, hem Çerkes dillerinde hem de Türkçe’de "oyun” terimiyle anılmakta ve icra edilme biçimleri de oyun ve oyun oynamaya ait temel özellikleri taşımaktadır. Dolayısıyla bu çalışma, Çerkes oyunlarını korumaya yönelik bir aktarım projesinde, her şeyden önce bu pratikleri şekillendiren iki temel bağlamsal öğenin –xabze ve oyunsuluk– korunmasını ön planda tutan bir aktarım yaklaşımının benimsemesini önermektedir. Makalenin sonunda, bu kavramsal çerçeveyi takip eden ve başını Çerkes toplumu üyelerinin çekeceği bir aktarım projesi önerisi genel hatlarıyla sunulmuştur. Önerilen bu projede araştırmacılar dans bilgisini elinde tutan otoriteler konumunda olmaktan ziyade bu bilginin kuşaklar arası iletimindeki kolaylaştırıcılar olarak hareket edecektir. Sonuç olarak makale, hem dans çalışmaları hem de somut olmayan kültürel miras çalışmaları alanına katkıda bulunmayı ve aynı zamanda gelecekte ortaya konacak geleneksel Çerkes dansları ve/veya buna benzer kültürel öğelerin korunmasına yönelik aktarım projeleri için de bir kavramsal çerçeve sunmayı amaçlamaktadır.Keywords : Çerkes dansları, aktarım, somut olmayan kültürel miras, oyun, xabze