Belâgat İlminde Haber ve İnşâ
Authors : Meryem Arpa
Pages : 77-95
View : 35 | Download : 33
Publication Date : 2023-09-18
Article Type : Research
Abstract :Meânî ilminde söz, haberî ve inşâî olmak üzere iki kısma ayrılır. Sözü söyleyen kimsenin söylediği sözün doğru veya yalan olarak nitelendirilmesi mümkün değil ise diğer bir değişle talep içeren ifadeler inşâî, konuşmacının doğru söyleme veya yalan söyleme ihtimali olan, dolayısıyla bu söz doğrudur ya da yalandır denilebilen bütün sözler ihbârîdir. Sözü söyleyenin anlatmak istediği konuyu muhatabına iletmek veya konuşmacının verdiği hükmü kendisinin de bildiğini muhataba söylemek maksadıyla haber verilir. Bunlardan birincisine "fâide-î haber” diğerine ise "lâzım fâide-î haber” denir. Haber cümlesinin kuruluşunda iki temel gaye vardır. Birinci maksat muhataba hiç duymadığı haberi iletmek. Böylelikle muhataba yeni bir bilgi öğretilmiş olur. Bu haber çeşidine "fâide-î haber” denir. Haber cümlesi bazen asıl anlamı dışında inşâ anlamında da kullanılabilir. Haber cümlesi isim ve fiil cümlesi olarak ikiye ayrılır. Bir haber cümlesi kurulurken, muhatabın düşünce ve ruhî durumuna bakılır. Muhatap duyduğu söz hakkında şüphe edecek ise veya kafasında hiç şüphe olmayacaksa, cümle ona göre ifade edilecektir. Belâgatta buna "muktezâ-yı zâhire göre kurulan haber cümlesi” denir. Haber, ibtidâî, talebî ve inkârî olmak üzere üç kısma ayrılır. Lügatte "icat etmek, ortaya çıkmak” gibi manalara gelen inşâ sözcüğünün ıstılahî anlamı ise bir sözün doğru ya da yanlışa ihtimali olmamasıdır. İnşâ, talebî ve gayri talebî olmak üzere iki kısma ayrılır. Talebî inşâ da emir, nehiy, istifhâm, temennî ve nidâ olmak üzere beş kısma ayrılır. Belâgatın konularından olan haber-inşa uslubu Kur’ân’ın icazının ve içerdiği hakikatlerin anlaşılmasında önemli bir yere sahiptir. Bu çalışmamızda Kur’ân dan âyetler ve şiirlerden örnekler verilerek haber-inşâ konusu ele alınmıştır. Araştırmamızda haber ve inşâ konusunu ele alan kaynaklar incelenmiştir. Haber ve inşâ’nın tanımları yapılarak kısımları açıklanmış ve konuyla ilgili âyet ve şiir ile ilgili örnekler tespit edilmiştir. Ayrıca çeşitli kadim dönemi Arapça belâgat kaynakları ve son dönem yazılmış belâgat kitapları incelenmiş olup haber ve inşâ konulu tez ve makalelerden de faydalanılmıştır.Keywords : Kur\'an, Belâgat, Me\'ânî, Haber, İnşâ