PADİŞAHIN DENETLENMESİNDE ŞEYHÜLİSLAMIN ROLÜ
Authors : Emre Berber, Abdullah Vefa Karataş
Pages : 235-262
View : 18 | Download : 5
Publication Date : 2022-04-30
Article Type : Research
Abstract :Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nde yer alan şeyhülislamlık müessesesinin iktidarın sınırlandırılması konu-sunda nasıl bir rol oynadığı tartışılmaktadır. Çalışmada, konuya ilişkin yazılmış monografik eserlerin yanı sıra Türk hukuk tarihinin kaynaklarından olan kanunname, sicil kaydı ve fetvalardan faydalanılmıştır. Bu konudaki ön savımız, ayrıcalıklı bir sınıf olan ilmiyyenin başı kabul edilen şeyhülislamın, teorik açıdan iktidarın sınırlandı-rılması bağlamında oldukça önemli bir fonksiyonunun bulunduğu yönünde olmuştur. Şeyhülislamlar, Osmanlı devlet teşkilatı içerisinde İslam dini ve İslam hukukunu yorumlama konusundaki nihai başvuru mercileridir. Bu otoritelerini fetvalar yoluyla kullanmaktadırlar. Şeyhülislamlar fetva vermek yoluyla bir şeyi hukuka aykırı ya da hukuka uygun ilan edebilmektedir. Padişahların da İslam hukukuna bağlı kabul edildiği dikkate alındığında şeyhülislamların bu otoritesinin teorik açıdan padişahın denetlenmesinin zeminini teşkil ettiği açıktır. Dolayısıyla Osmanlı Devleti’nde şeyhülislamlık kurumunun var olmasıyla beraber devrin koşullarının ilerisinde kabul edile-bilecek biçimde iktidarın hukuk tarafından sınırlandırılmasının en azından teorik çerçevede benimsendiği ve hatta bu sınırlandırmanın belirli ölçüde kurumsallaştırıldığı söylenebilir. Öyle ki güçlü şeyhülislamlar zaman zaman padişahların fikir ve eylemlerinin aksine fetva verebilmişlerdir. Fakat şeyhülislamların bu görevlerinin gereklerini, uygulamada tam anlamıyla yerine getirdiğini söylemek pek mümkün değildir. Bu durumun sebebi olarak şeyhülislamlık müessesesinin devlet teşkilatı içerisindeki yapılandırılma biçimi gösterilebilir. Bu kapsamda şeyhülislamların padişah tarafından kolay ve serbest bir şekilde, bazen bir gerekçe gösterilmeden, tayin ve azledilmeleri, bu kurumun uygulamada padişahın denetlenmesinde yeterli ölçüde rol oynayamamasına neden olmuştur.Keywords : Osmanlı hukuku, şeyhülislam, padişah, iktidarın sınırlandırılması.