Aruzun İmlası ve Telaffuzu
Authors : Alper Günaydin
Pages : 681-710
Doi:10.26650/iuturkiyat.940404
View : 9 | Download : 2
Publication Date : 2021-12-28
Article Type : Research
Abstract :Aruz vezni hem imla hem de telaffuz ile yakından ilişkilidir. Çünkü taktì‘, aruz ile yazılmış bir şiiri yazıldığı vezne uygun olarak seslendirmek ile mümkündür. Fakat aruz vezni ile yazılmış metinler ekseriyetle standart imla ile kaydedilir. Kalıplaşan ve standartlaşan imla ise telaffuzu tamamen yansıt(a)mayabilir. Aruzun teorisini kuran el-Halìl, bu meseleye de değinmiş, telaffuzu esas alan ve taktì‘i yansıtan bir imla metodu geliştirmiştir. Hattu’l-‘arÿz adı ile anılan bu imla metodu, manzum metinlerin vezne uygun okunuşunu kaydetmek gibi son derece pratik bir amaca hizmet eder. Bu çalışmada, aruz imlasının tarifi ve kısa bir tarihi verildikten sonra, XVIII. yüzyıl şairlerinden Hâfız Ömer’in 13 varaktan ve 318 beyitten müteşekkil mi‘râciye’sindeki orijinal bir uygulaması detaylı olarak incelenecektir. İbaresi itibari ile standart imlayı, hareke ve işaretlerle de taktì‘ ve telaffuzu yansıtan bu orijinal nüsha, standart imlanın telaffuzdan ne kadar farklılaşabileceğini, taktì‘in ise standart telaffuzla ne kadar yakınlaşabileceğini gösteren son derece kıymetli bir vesikadır. Kendi mi‘râciyesini bizzat harekeleyen şair, aruz imlasını metin boyunca büyük bir titizlikle uygular. Ayrıca mi‘râciyesinin mensur dîbâcesinde bunu neden yaptığını da açıkça belirtir. Çalışmada, şairin uyguladığı aruz imlasının hem aksayan yanları hem de orijinal yanları değerlendirildi; mi‘râciyede tatbik edilen harekeleme metoduna mushaf hattının (hattu’l-mushaf) dolayısı ile tecvit ve tilavetin tesirleri de ortaya konuldu.Keywords : Aruz İşlemleri, Aruz İmlası, Hattu’l-‘Arÿz, Eski Türk Edebiyatı, Aruz Tasarrufları, Taktî