- Sanat Tarihi Yıllığı
- Issue: 28
- Hazar Dönemi Sarkel Şehri, Kalesi ve Bir Kısım Arkeolojik Buluntu Örnekleri (Orta ve İç Asya Türk Sa...
Hazar Dönemi Sarkel Şehri, Kalesi ve Bir Kısım Arkeolojik Buluntu Örnekleri (Orta ve İç Asya Türk Sanatı Bağlantıları)
Authors : J. Özlem Oktay Çerezci
Pages : 1-22
View : 7 | Download : 4
Publication Date : 2019-06-30
Article Type : Research
Abstract :Hazar arkeolojisi, 1949-51 senelerinde Mikhail Artamonov tarafından yürütülen Sarkel şehri kazılarıyla başlamıştır. Söz konusu yer Don ile Donets nehirlerinin birleşme noktasının yaklaşık 50 km yukarısında bulunmaktadır. Artamonov’un belirttiğine göre Sarkel şehri ve kalesi Bizanslıların maddi desteği ve danışmanlığı ile Hazarlar tarafından inşâ edilmiştir. Yapılan kazılarda şehirde birçok meydan tepit edilmiş, şehri çevreleyen savunma hatlarının tuğla duvarlardan oluştuğu anlaşılmıştır. Ayrıca şehir suru dışında da yerleşim yerlerine rastlanmıştır. Bu da göstermektedir ki muhtemelen, surla çevrelenen şehir daha çok savaş ya da zor zamanlarda halk tarafından kullanılmıştır. Özellikle 10. yüzyıla ait buğday ambarlarının, orak ve buğday öğütmek için çeşitli âletlerin bulunması ziraatın oldukça yaygın olduğunu kanıtlamaktadır. Bununla birlikte Sarkel’de üretim ziraatle sınırlı değildir; demirci ocaklarının ve seramik atölyerinin tespit edilmiş olması zenâatte de ileri bir seviyeyi gösterir. Söz konusu şehirde oldukça önemli bir role sahip Sarkel Kalesi, "Beyaz/Ak Kale/ Kule” ya da "Beyaz/Ak Ev” anlamına gelmektedir. Aslında söz konusu kale iki iskân dönemine sahiptir. Birincisi garnizon, ikincisi ise tam anlamı ile "şehir” olarak varlık göstermesidir. Sarkel birçok ticâret yolunun kesişme noktasında yer aldığından zamanla gümrük görevini de üstlenmiştir. Sarkel’in inşâsında kullanılan ve Bizans tuğlalarından farklı olan tuğlalar üzerinde bir kısmı işâret, bazıları harf, simge, insan ve hayvan figürü olan, tamga niteliği taşıyan işaretlerin önemli bir bölümü erken devir Orta ve İç Asya Türk sanatı ve kültürüne ait bir takım özellikler barındırmaktadır. Sarkel’deki arkeolojik buluntular oldukça fazla çeşide ve sayıya sahiptir. Keramik kaplar, çeşitli takılar, kemik eşyalar, silâh âletleri başta olmak üzere pek çok buluntu ele geçmiştir. Bunların bir kısmı yerel üretim bir kısmı ise ticâret, ganîmet ya da hediye olarak gelen eserlerdir. Sarkel Kalesi’nin aynı zamanda İpek Yolu üzerinde yer alması ve Hristiyan, Yahudi, Müslüman, Şamanist inançlara mensup topluluklar ile Saltov gibi bir takım kültürleri bünyesinde barındırmış olması bölgedeki buluntu çeşitliliğini arttırmıştır.Keywords : Hazar Dönemi Sanatı, Sarkel Kalesi, sur duvarları, keramik sanatı, kemik levhalar, tamga