- Sanat Tarihi Yıllığı
- Issue: 25
- Orta Karadeniz’in Savunmasında Stratejik Öneme Sahip Bir Kale: Niksar Kalesi
Orta Karadeniz’in Savunmasında Stratejik Öneme Sahip Bir Kale: Niksar Kalesi
Authors : Sevgi Parlak
Pages : 105-148
View : 12 | Download : 10
Publication Date : 2016-03-21
Article Type : Research
Abstract :Topografi k, coğrafi ve stratejik özellikleri nedeniyle Niksar Kalesi, Orta Karadeniz bölümünün iç kısımlarını denetleyen ve savunan bir "garnizon” tipi yerleşim yeri olarak yüzyıllar boyunca güvenlik konusunda önemli hizmetler vermiştir. Ancak Niksar’ı sadece "kale tipi” bir yerleşim yeri olarak tanımlamak doğru olmaz. En geç Danişmendliler döneminden beri, büyük olasılıkla da Roma veya Bizans çağından beri kale içinde bir yerleşimin söz konusu olduğu gibi, yerleşimin sadece kale içiyle sınırlı kalmadığı sur dışındaki mevcut yapı izlerinden anlaşılmaktadır. Surlarda ve surları tahkim eden burçlarda, kale duvarları içindeki yapılarda farklı duvar örgülerine rastlanılması kalenin geçirmiş olduğu onarım ve ilavelere işaret etmektedir. Yalnız kaleye dair verilebilecek tek somut tarih, 1198 yılıdır ve Anadolu Selçuklu Sultanı II. Rükneddin Süleyman Şah dönemine ait kitabede okunmaktadır. Tarihsel açıdan ele alındığında, iç kalenin ortasını teşkil eden bölümün kalenin en erken tarihli bölümü olması kuvvetle muhtemeldir. Bu bölümde mevcut medrese, türbe, hamam, iç kale mescidi dışında, kaleye ilgili idari ve muhafız yapılarının bulunması ihtimal dâhilindedir. Daha erken tarihli olduğu düşünülen iç kalenin orta bölümünün batısına Danişmendiler döneminde yeni yapılar inşa edilerek yerleşimin özellikle 12. yüzyılda bu yöne doğru geliştiğine ve kalenin bu dönemde yoğun olarak kullanılan bir yerleşim yeri olduğuna işaret etmektedir. Kaledeki bazı yapıların inşa edildiği tarih ve hatta işlevi konusu tartışmalıdır. Kalede bulunması kuvvetle muhtemel zindanın yeri henüz tahmin edilememektedir. Ortaçağ kalelerinden Antep, Afyon, Harput, Şebinkarahisar ve Amasya kalelerinde zindanın olduğu bilinmektedir. Bu kalelerden özellikle de Harput ve Amasya’daki zindanlara tünellerle ulaşılmaktadır. Bu sebeple de bu kaleye ait tünellerde yapılacak çalışmalar tünelle bağlantılı bir zindanın bulunup bulunmadığı sorusuna da daha net cevap verecektir. Özellikle de han, mutfak, hapishane ve tüneller ile iç kalenin orta bölümündeki tonoz örtülü bölümde detaylı çalışmalara hatta kazılara ihtiyaç duyulmaktadır. Ancak bu şekilde yapılacak olan yorumlar ile Niksar Kalesi’ni tanımlamak ve tarihlendirmek daha sağlam bir zemine oturabilir. Sonuç olarak bu makalede, kalenin tarihsel gelişimi, kaledeki işlevi tartışmalı bazı yapıların fonksiyonunun ne olabileceği ve aynı zamanda kalenin ve kale içindeki yapıların tarihlendirme problemi ele alınmış ve Niksar Kalesi’nin mimarisi detaylı olarak tanıtılmıştır.Keywords : Niksar, Kale, Ortaçağ, Kaleli Kent, Savunma Yapıları