Oxford Faydacılık Ölçeği’nin Türkçe Uyarlaması
Authors : Filiz KUMOVA, Hasan G. BAHÇEKAPILI
Pages : 491-520
View : 5 | Download : 3
Publication Date : 2021-08-30
Article Type : Research
Abstract :Ahlak felsefesindeki iki temel normatif ahlak görüşü olan faydacılık ve deontoloji, ahlak psikolojisinde de insanların ahlaki yargılarını açıklamakta kullanılan iki ana görüş durumundadır. Klasik ahlaki ikilem senaryoları, 2000’lerin başından itibaren faydacı/deontolojik karar alma eğilimlerinin ayrıştırılmasına ilişkin neredeyse tek ölçüt olarak kullanılmıştır. Buna karşın bir dizi araştırma, anti sosyal kişilik özellikleri olan kişilerin, ilgili ahlaki ikilemlerde faydacı karar alma eğiliminde olduklarını göstermiştir. Psikopati eğiliminin faydacı ahlakın temel mantığıyla taban tabana zıt olmasından dolayı, son on yılda söz konusu ahlaki ikilem senaryolarının etkinliğine dair tartışmalar başlamıştır. Bir eleştiri bu senaryoların faydacılığın sadece araçsal zarar boyutunu ölçtüğü, tarafsız iyilik boyutunu ise tamamen ihmal ettiği yönündedir. Faydacılığın belirtilen her iki boyutunun da ölçülebilmesi için Kahane ve arkadaşları (2018) Oxford Faydacılık Ölçeği’ni (OFÖ) geliştirmişlerdir. Bu çalışmada OFÖ’nün Türkçe uyarlamasının gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir. Araştırmaya yaşları 18-66 arasında değişen ve %82.5’i İstanbul’da yaşayan 983 kişi katılmıştır. Araştırma örnekleminin seçkisiz olarak ikiye bölünmesi ile elde edilen alt örneklem gruplarından birinde Temel Bileşenler Faktör Analizi, diğerinde ise Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) yapılmıştır. Temel Bileşenler Faktör Analizi sonuçları, orijinal çalışmaya benzer şekilde toplam varyansın %52.5’ini açıklayan iki faktörlü bir yapıyı göstermiştir. DFA sonuçları da uyarlamanın, orijinal iki faktörlü yapı ile uyumlu olduğunu ortaya koymaktadır. Birleşen geçerlik çalışmasında, beklentiler ile uyumlu olarak, araçsal zarar faktörü ile psikopati ve Makyavelizm arasında, tarafsız iyilik faktörü ile de empatik düşünce, perspektif alma ve faydacı özgecilik arasında pozitif korelasyon bulunmuştur. Sonuçlara göre, tarafsız iyilik ile psikopati ve Makyavelizm arasında ise negatif korelasyon bulunmaktadır. Orijinal ölçek çalışması ile uyumlu olarak, tarafsız iyilik ve araçsal zarar faktörlerinden yüksek puan alan katılımcıların, ahlaki ikilem senaryolarında da faydacı yönde kararlar aldıkları görülmüştür. Sonuçlar genel olarak OFÖ’nün Türkçe uyarlamasının orijinal çalışma ile uyumlu olduğunu gösterdiğinden, mevcut uyarlamanın ahlak psikolojisiyle ilgili olarak gelecekte yapılacak deneysel ve ilişkisel çalışmalarda kullanılması önerilmektedirKeywords : Oxford Faydacılık Ölçeği, tarafsız iyilik, araçsal zarar