Litürji: Kamu Mallarının/Hizmetlerinin/Harcamalarının Tarihsel ve Antik Bir Kökeni ve Gelişimi

Authors : Nihat Falay

Pages : 51-72

Doi:10.26650/mcd2020-807080

View : 22 | Download : 14

Publication Date : 2021-01-22

Article Type : Research

Abstract :Çalışmada, litürji kavramı ve uygulaması ve bunların arkasındaki sosyal ve ekonomik nedenler irdelenecektir. Litürji kavramının tam bir karşılığı bulunmadığı için, onun bir gönüllü-yükümlülük veya zorunlu-yükümlülük olarak kabul edilmesi gerekir. Anlamı halk için çalışmak, topluma ve devlete yapılan hizmet ve amacı itibariyle dinsel ve kutsal bir hizmeti kasteden litürji kavramının kökleri eski yüzyıllara dayanır. Antik Yunan litürjisi, tapınakların yapım, bakım ve finansmanının aristokrat ailelerin bütçelerinden karşılanması gibi bir anlayışa dayanır. Klasik Yunan kent-devletlerinde, bu işlev önce gönüllü, sonra da zorunlu ama onurlu bir görev durumuna gelmiştir. Litürji, gönüllü-yükümlülük bağlamında önce üç kürekli harp teknelerini yönetmek, dinsel ayinlere katılmak, festivaller düzenlemek ve tiyatro eserleri sahneye koydurmak şeklinde gerçekleştiriliyordu. M.Ö. 4. y.y.’da, litürji bir nevi emlak vergisi niteliğini almış, fakat bu da toplumsal onur ve kamusal destek sağlama şeklinde tanımlanmıştır. Çünkü, litürjilerin gelişmesinde rol alan temel aktörler Atinalı aristokratlar ve daha sonraları da aristokrat olmayan zenginler grubudur. Antik Yunan kent-devletinde M.Ö. 594’de yurttaşlar litürjilerdeki yükümlülükleri açısından ve malvarlıklarına göre; büyük çiftçiler, atlılar, köylüler ve işçiler şeklinde gruplandırılmıştır. Antik Yunan ekonomik ve sosyal yapısının kendine özgü niteliği Roma devletinde de ortaya çıkmaktadır. Roma’da da zengin vatandaşlar tapınak yapımı ve şenlikler düzenlenmesi ve benzeri kamu yararına görevler üstlenmiştir. Daha sonra, litürji (Latince munera sordida) sadece yerine getirilen bir iş durumuna dönüştü, çünkü insanlar için bunlar yapılması zorunlu bir iş/işler bütünü oluşturdu. Bunlar, Romalıların devlet kurallarına boyun eğerek, daha çok edilgen bir ruh haliyle ama giderek daha az inançla katıldıkları görevler idi. Antik Yunan ve Roma döneminin bir anlamda devamı olan Bizans İmparatorluğu’nda litürjiye ilişkin ilk kayıtlar papirüslerde görülmektedir. Bizans’ta litürjik yükümlülük artık normal bir vergileme tarzı ve yöntemidir, bireysel işgücü, hizmet gözetimi veya senatörlük düzeyinde bir harcamayı öngörür. Tarihsel açıdan bakıldığında, kamu mallarının/hizmetlerinin/harcamalarının günümüz anlamında olmasa dahi, Antik Yunan ve Roma uygarlıklarında önce aristokratların sonra da aristokrat olmayan zenginlerin katılımı ile, gelişmiş ve çeşitlenmiş yönleri bakımından giderek yaygınlaştığı görülür. Bu mallar/hizmetler/harcamalar, birer toplumsal mükellefiyet ve gösteriş unsuru haline dönüşmüştür.
Keywords : Antik Çağ, Litürji, Solon, Kamu Mal ve Hizmetleri, Zorunlu Yükümlülükler