Between Utility and Right: Where to Meet Animals?
Authors : Özgür AKTOK
Pages : 29-47
View : 6 | Download : 3
Publication Date : 2021-06-30
Article Type : Research
Abstract :Evrimin yeryüzündeki en gelişmiş türünün üyeleri olarak, hayvanlara davranma biçimimizin az ya da çok ahlaki temellere dayanması gerektiği yönündeki sağ duyusal görüşte çoğumuz uzlaşırız. Ancak ilk etik teorilerin Antik Yunan felsefesinde ortaya çıkmasından yirminci yüz yılın neredeyse son çeyreğine kadar süren iki bin yılı aşkın süre boyunca, hayvanlara yönelik bu geleneksel ahlaki ilginin, bir yandan da onların insanlar-arası ahlak topluluğundan dışlandığı ve bu nedenle temel hakların koruyuculuğundan mahrum kalarak ahlaki bakımdan istismar edildikleri bir yaklaşımla iç içe geçerek günümüze kadar ulaşmış olduğu inkar edilemez bir gerçektir. Yirminci yüzyılın özellikle son çeyreğine girerken, bazı filozofların bu insanmerkezci etik anlayışını ve hayvanların etik söylem alanının dışındaki konumlandırılışlarını sorgulamaya başlamalarıyla birlikte, etikte radikal bir paradigma değişimi ortaya çıkar. Yararcılığı savunan Peter Singer ve buna karşı haklar-görüşünü öne süren Tom Regan, hayvanları da içeren, daha kapsayıcı bu yeni etik yaklaşımın önde gelen iki temsilcisi olarak belirir. Bu makale, ilk olarak Singer ve Regan’ın türcülüğü nasıl reddettiklerini gösterdikten sonra, Regan’ın Singer eleştirisine odaklanarak bu eleştiriyi yeni itirazlar ile geliştirmektedir. Bu itirazlar, yararcılığın yalnızca insanlara sınırlandırıldığı zaman bile ciddi sorunlarla karşılaştığı ve hayvanları da içerecek şekilde uygulandığında daha da karmaşık problemlere neden olduğunu göstermektedir. Makale bu bağlamda Regan’ın teorisindeki bazı zayıf noktalara temas ettikten sonra, en sonunda yararcılık ile haklar-görüşünün bir sentezinin olanağına işaret eden alternatif bir yaklaşımın taslağını öne sürmektedir. Bu alternatif yaklaşım, Regan’ın haklar-görüşünden çıkarsadığı "daha-kötü-olma” ilkesini (the worse-off principle) formel bir ilke olarak kabul ederken, Singer’ın yarar ilkesini bu formel ilkenin materyal içeriği olarak yorumlamaktadır: "Daha-kötü-olma” ilkesi çiğnenmediği sürece, yarar ilkesinin uygulanmasından ahlaki durumlara yönelik tikel buyruklar yarar maksimize edilecek şekilde türetilmelidir. Bu bağlamda, "daha kötü olma” ilkesinin, yalnızca yarar ilkesinin bireysel hakları çiğnemesini önleyen negatif ve formel bir işlevi vardır ve bu ilke, kendi işlevini, yarar ilkesinin bireysel hakları çiğnemesini ona yükümlülük formunu sağlamak yoluyla önleyerek gerçekleştirir.Keywords : Uygulamalı Etik, Hayvan Ahlakı, Türcülük, Yararcılık, Haklar Görüşü