Şiir Mantığın Neresinde Durur?
Authors : Esat Burak ŞAMAN
Pages : 213-234
View : 5 | Download : 3
Publication Date : 2019-12-31
Article Type : Research
Abstract :Platon Homeros’u ‘taklitle’ uğraşmakla suçlayıp şiiri ideal devletinden kovmak istediğinden beri şiir ve felsefe arasındaki gerilim kendini hissettirmiştir. Çalışmamız, hayli tartışmalı bu ilişkiyi yeniden düşünerek, aklî ilimlerin esasını teşkil eden ve doğrudan logos’la irtibatlı mantık ile hissetmeye ve muthos’a yakın görülen şiir arasındaki ilişkiyi sorgulama amacı taşımaktadır. Şiirle mantıksal akletmenin mümkün olup olmadığına dair yapacağımız bu sorgulamanın dil, poetika ve mantık üçlüsü üzerinden yapılması planlanmıştır. Bu bağlamda tartışma zeminimiz, sanat felsefesinin ilk yapıtı kabul edilen Aristoteles’in Poetika’sının İslam felsefe geleneğinde özel olarak İbn Sînâ tarafından nasıl alımlandığı olacaktır. İslam mantıkçıları ve İbn Sînâ Aristoteles’i şerh ederken, Poetika’yı mantık külliyatının (Organon) içerisine yerleştirerek şiiri mantığın alanına dahil etmiştir. Bu dahlin kendisi bizi şiirin mantıksal statüsü üzerine düşünmeye davet eder. Bu açıdan İbn Sînâ ile birlikte peşine düşeceğimiz soru esas itibariyle şu olacak: Şiir dilinin mantıksal statüsü nasıldır ve şiirsel kıyasın [poetic syllogism] imkânı nedir? İbn Sînâ’ya göre şiir "mümkün” ile ilgilidir, bu bakımdan "mevcud” ile "mevcud olmayanı” birlikte düşünmeye imkân tanır. Şiir muhayyileye (imagination) hitap ederken, nefsin bilme kuvveleri arasında mütehayyilenin his ile akıl arasında yer alması tam da şiirin bu ara-cı konumunu değerli hale getirir. Bu konumun ne anlam ifade ettiğini gösterebilmek adına, çalışmamızda şiir ve mantık ilişkisini nefsin kuvveleri, his-muhayyile-akıl münasebeti, mahiyet-vücud ayrımı, taklidin önemi ve kıyas türleri gibi İbn Sînâ felsefesinin bir dizi temel başlığı üzerinden tartışmaya çalışacağız. Son olarak şiirin konumunu somut örnekler üzerinde mevzubahis şiir teorisi açısından tartışarak şiirin taşıdığı imkânları, şiirsel olanla mantıksal olan arasındaki ilişkiyi değerlendireceğiz.Keywords : Şiir ve mantık, şiirsel kıyas, his, mütehayyile, akıl, Platon, Aristoteles, Fârâbî, İbn Sînâ