- Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi
- Cilt: 12 Sayı: 38
- İRAN TÜRKLERİNİN MERSİYE GELENEĞİNDE ZENCAN EKOLÜ MEDDAH MEKTEPLERİ
İRAN TÜRKLERİNİN MERSİYE GELENEĞİNDE ZENCAN EKOLÜ MEDDAH MEKTEPLERİ
Authors : Nurullah Gözcü, Metin Özarslan
Pages : 303-324
Doi:10.33692/avrasyad.1380104
View : 124 | Download : 139
Publication Date : 2024-03-15
Article Type : Research
Abstract :İran’ın; İslam öncesi ve sonrası tarihî ve dinî anlatılarla ilişkilendirmesi, kitlesel gösterilere sahne olması, profesyonel icracıların mevcudiyeti ve kullanım alanlarını giderek artan bir şekilde genişletmesiyle mersiye geleneğinin önemli bir temsilcisi olduğu söylenilebilir. Geleneğin bu denli gelişiminde ülkede bulunan Türk, Lor, Fars, Kürt, Beluç ve Arap gibi etnik gruplarla zengin bir topluluğa sahip olunması büyük rol oynamıştır. Nitekim İran’da çok büyük oranda benimsenen Şiiliğin oluşumu, İslam halefliğini kimin üsteleneceği tartışmalarına kadar öncesine götürülebilse de temelde Kerbela Hadisesi’ne dayandırılan dinî anlatıyla şekillenmiştir. Dinî ve edebî bir yapıda mersiye geleneği ile sürdürülen bu anlatı, tarihî anlatıya kaynaklık oluşturan toplulukların ve devletlerin de etkisiyle de inişli çıkışlı bir şekilde olsa da sürekliliğini korumuş ve günümüze kadar gelmiştir. Geleneğin sürekliliğinin korunmasında bu devletler içinde bölgeye uzun yıllar hâkim olan Türk devletlerinin ve topluluklarının varlığı, diğer etnik azınlıklara nazaran etkisinin irdelenmesinin göz önünde tutulmasını gerektiren tarihsel bir mesaj içermektedir. Nitekim bölgeye özgü değişiklikler gösterebilen gelenekler için kimlik farklılıklarının rolü çok daha belirleyici olabilmektedir. Bu çerçevede İran Türklerinin mersiye geleneğinde yalnızca tarihsel sürekliliğiyle değil icra ve icracı ortamları yaratması, metinler oluşturması ve Türk dilini muhafaza etmesi gibi bir gelenek oluşturan pek çok hususta önemli rolü olduğu tespit edilmiştir. Söz konusu role büyük katkılar sunan bölgeler arasında Zencan’ın öne çıktığı görülmektedir. İran Azerbaycanı’nda bulunan ve büyük oranda Türklerin yaşadığı bir il olan Zencan’ın geleneğe en büyük katkısı ise ulusal ve uluslararası alanda bilinen Türk meddahlarının yetiştirildiği mekteplerin kurulmasıyla bir ekol oluşturmasıdır. Bu itibarla ele alınan çalışmada, ülkemize sınırı olan İran’ın Farslardan sonra en kalabalık etnik grubunu oluşturan Türklerin mersiye geleneği incelenmiştir. Öncelikli olarak “ağıt ve mersiye” ilişkisine dikkat çekilen incelemede, geleneğin İran’daki tarihî gelişimi ile İran Türklerindeki yapısına da değinilmiştir. Akabinde ise bölgedeki meddah mekteplerinin tanıtılmasına odaklanılmıştır. Bu hususlara bağlı olarak çalışmanın temel amacını, geleneğin gelişim seyrinin tarihî sürekliliği ve katkılarıyla İran Türkleri üzerindeki yansımalarının ortaya konulabilmesi oluşturmaktadır. Çok kapsamlı bir yapıya sahip olması nedeniyle örneklemin, bir ekolün varlığına işaret ettiği gözlemlenen Zencan meddah mektepleriyle sınırlandırılan çalışmada, İran Azerbaycanı bölgesinde bulunan Zencan ilinden, saha çalışması yoluyla derlenen veriler kullanılmıştır.Keywords : Mersiye Geleneği, İran Türkleri, Zencan, Meddah Mektepleri