- Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi
- Cilt: 12 Sayı: 38
- ZEKİ VELİDİ TOGAN’IN SİYASİ FAALİYETLERİ ÇERÇEVESİNDE BAŞKURTLARIN BAĞIMSIZLIK MÜCADELESİ...
ZEKİ VELİDİ TOGAN’IN SİYASİ FAALİYETLERİ ÇERÇEVESİNDE BAŞKURTLARIN BAĞIMSIZLIK MÜCADELESİ
Authors : Taner Gür, Erhan Yoska
Pages : 22-45
Doi:10.33692/avrasyad.1333390
View : 183 | Download : 172
Publication Date : 2024-03-15
Article Type : Research
Abstract :XVI. yüzyılın ortalarından itibaren Rus İmparatorluğu hâkimiyeti altında kalan Başkurt Türklerinde, 1905 ihtilali sonrasında kabul edilen meşrutî monarşi yönetimi ile beraber milli bir uyanış yaşanmaya başlamıştır. 1915 yılı sonlarında Duma’daki Müslüman Franksiyon’a Ufa temsilcisi seçilerek siyasi hayatı başlayan Zeki Velidi Togan, Rus İmparatorluğu’nda nüfusun çoğunluğunu oluşturan azınlıklar meselesinin toprağa dayalı federal bir yapı fikri ile son bulacağını düşünmekteydi. Bu görüş doğrultusunda Togan; Azerbaycan, Kazakistan ve Özbekistan aydınları ile imparatorluğunu meydana getiren halkların kendi kaderlerini kendilerinin belirlemeleri fikrine sıcak bakmış ve özellikle Başkurtların geleceğinin daha çok Kazak Türkleri ile ortak hareket etmek olduğuna inanmıştır. Çarlık rejiminin son dönemlerinde vuku bulan demokratik halk hareketlerinin neden olduğu Bolşevik ihtilali yeni bir dönemi aralarken, bu süreç Başkurtlar dâhil, İmparatorluğu oluşturan halkların çoğunluğu tarafından da bir özgürlük ışığı olarak görülmüştür. Başta Togan olmak üzere, kendi halkının geleceğini kendisi tarafından belirlenmesi fikrini kabul eden Türk Dünyası aydınları, Bolşeviklerin muhalefetine rağmen, ülkelerinde müstakil bir hayatın temelini atmaya başlamaktan çekinmemiş ve bunu gerçekleştirebilmek için birtakım ulusal ve yerel kongreler tertip etmişlerdir. Bu gelişmelere paralel olarak, İdil-Ural boylarında bulunan Başkurt Türkleri de bağımsızlık mücadelesi içine girmiş ve 29 Kasım 1917’de Rusya Müslümanlarının önemli şahsiyetlerinden biri olan Togan öncülüğünde Muhtar Başkurt Cumhuriyetini ilan etmişlerdir. Muhtar Başkurt Cumhuriyeti’nin Ruslardan onay görmemesi ve akabinde askerî kuvvetler tarafından lağvedilince 23 Mart 1919’da Bolşevikler ile yapılan ilk resmi anlaşma sonucu Muhtar Başkurdistan Cumhuriyeti, Rusya Sovyet Federal Sosyalist Cumhuriyeti’ne dâhil olmuştur. Bu makalede, şimdiye kadar yapılan çalışmalara ilave olarak, Togan’ın hâtıraları ve çağdaş kaynaklardan elde edilen bilgiler ışığında, Başkurtların, Ruslara karşı vermiş oldukları bağımsızlık mücadeleleri ile Başkurt Muhtar Cumhuriyeti’nin oluşum süreci incelenerek literatüre katkı sağlanmıştır.Keywords : Togan, Başkurtlar, Tatarlar, Federalizm, Ünitarizm, Bolşevikler