- Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi
- Vol: 4 Issue: 4
- TATAR ŞİVE DİLİNDEKİ EMİR, NİYET VE İSTEK KİPLERİ
TATAR ŞİVE DİLİNDEKİ EMİR, NİYET VE İSTEK KİPLERİ
Authors : Ferit Yusupov
Pages : 12-50
Doi:10.33692/avrasyad.175266
View : 10 | Download : 3
Publication Date : 2014-04-01
Article Type : Other
Abstract :Belirli bir eylemin gerçekleştirilmesiyle ilgili olan emir, istek, niyetin çeşitli anlamları Türk dillerinde ve onların şivelerinde, özellikle Tatar şive dilinde bir takım gramer biçimleriyle belirtilir. Gramer biçimlerinin çokluğu Türk halklarının psikolojik özellikleri, onların manevi ve duygusal durumu, hem davranışlarıyla, hem de belirli bir eylemin gerçekleştirilmesi veya gerçekletirilmemesiyle ilgili olan öğüt ve tavsiyeleriyle yardıma gelmeye hazır oluşlarından kaynaklanır. Tatar şive dilinde emir kipinin (imperative) onu başka kiplerden ayıran özel morfolojik göstergeleri yoktur. Ama makalenin yazarı şeklen fiil köküyle aynı olan sıfır formuna eklenen bir takım gramer biçimlerini, onların eklerini ve onlarla birlikte kullanılan yardımcı kelimeleri emir kipinin biçimleri olarak tanımaktadır. Bu biçimler emir kipinin duygusal ve iradi anlamını kuvvetlendiren veya aksine azaltan azim, kategoriklik, kandırma, rica, öğütün tamamlayıcı nüanslarını belirtmek için kullanılırlar. Tatar dili ağızlarında bu çeşit eklerin sayısı çok değildir. Makalede bunlardan -ıŋ , -gın, -sın (-nar) ekleri irdelemektedir. İstek kipinin (optativ) kullanılması -ay, -ıy, -magay(ı), -gay ekleri vasıtasıyla gerçekleşen I. tekil ve çoğul şahısla sınırlanır. Bu ekler Göktürk anıtlarında gelecek zaman biçimini meydana getiren -gay ekiyle bağlıdırlar. Bunlardan başka Tatar dili ağızlarında istek anlamının çeşitli nüansları -ası kile, -ası idĭ, -ası qalğan, -ası iken,-ası bul, -gı kĭli (kile), -gı idĭ, -ırga idĭ, -ır (-mas) idĭ biçimleri gibi birçok birleşik biçimler vasıtasıyla belirtilir. Niyet anlamı Tatar dili şivelerinde özel gramer araçları vasıtasıyla belirtilir. Bundan dolayı o ayrı bir kip olarak ayrılabilir. Şive dilinde belirli bir eylemin gerçekleştirilmesiyle ilgili olan niyet, azim anlamlarını belirtmek için -makçı, -mak, -ğaltı gramer biçimleri ve -ırğa ite, -ırga at′a, -ırga kĭli, -ırga tĭle, -mağa ite, -mağa tĭli, -ma kĭli, -mak bul, -mak ite, -ğalı ite, -ğalı otur (utır) gibi birleşik yapılar kullanılır. Makalede kiplerin sistemli-senkron tarifi dil malzemesinin lingo-coğrafik ve bölgesel yorumuyla birlikte yapılmaktadır.Keywords : Tatar şive dili, Tatar dili ağızları, emir kipi, istek kipi, niyet anlamı, fiil