Kırgızlarda Dağ Keçilerinin Koruyucu İyesi "Kayberen"
Authors : Mayramgül Diykanbay
Pages : 48-54
View : 8 | Download : 4
Publication Date : 2023-02-28
Article Type : Research
Abstract :Türk boylarının sözlü edebiyatında Kayberen’e koruyucu bir kült olarak geniş bir şekilde yer verilmiştir. Dolayısıyla Kayberen kültü en eski zamanlardan başlayıp neolitik ve sonraki dönemlerde de karşımıza çıkar. Eski Kırgızlar Güney Sibirya’da yaşadığı dönemden itibaren dağ keçilerini bir kült olarak gördükleri anlaşılmaktadır. Bugu (Maral) ana ile ilgili de çokça totemik anlatılar vardır. Genelde bu anlatılar urukların ortaya çıkmasıyla ilgilidir. Kısaca Türk boyları doğanın dışında da güçlerin olduğuna, ona zarar verirlerse cezalanacaklarını düşünmüş ve korkmuşlardır. Dolayısıyla Türk boylarından biri olan Kırgızlar da her canlının koruyucu iyesi olduğuna inanırlar. Bu nedenle Kırgız mitolojisinde çok fazla koruyucu iye vardır. Kırgızların inanışlarına göre koruyucu iyeler; merhametli (zararsız) ve merhametsiz (zararlı) olmak üzere ikiye ayrılırlar. Merhametli iyeler kimseye zarar vermezken, merhametsiz iyeler ise tüm canlı ve cansız varlıklara kötülük yapabileceklerdir. Kırgızların anlayışlarına göre Dağ keçilerinin koruyucu iyesi Kayberen, bembeyaz tenli kadın kılığında bir iyedir ve insanoğlunun ulaşamayacağı tepelerde bulunan mağaralarda yaşar. Onun görevi dağ keçilerini yani neslini kötülüklerden korumaktır. Ancak Kayberen merhametli iye olmasına rağmen neslini fazlasıyla tüketen avcılara beddua eder ve kötülük yapar. Kayberen’in bedduasına kalan avcının başına mutlaka bir felaket gelir. Bunun aksine Kayberen bazı avcıların karşısına çıkarak dağ keçisinin toynağına doldurulmuş ayran ikram eder ve neslini tüketmemesi için ricada bulunur. Kırgızlar arasındaki bu günümüzde de doğayı koruma, ona zarar vermeme gibi tüm dünya insanını ilgilendiren global meselelerden biri haline gelmiştir. Bu çalışmamızda dağ keçilerinin koruyucu iyesi Kayberen ile ilgili inanışlara yer verilir. Ayrıca dağ keçileri ile ilgili mitolojik unsurların destanlardaki yerinden bahsedilir ve diğer Türk boylarında rastlanan inanışlarla karşılaştırılması yapılır.Keywords : Kırgızlar, dağ keçileri, inanış, koruyucu iyeler, kayberen, avcı