- Türkoloji
- Sayı: 117
- ʿABDURAḤMĀN ÖZKENDÎ’NİN “ḲIṢṢA-İ DĀSTĀN-I ÇİNGİZ ḪAN ~ ḤAŻRET-İ Mİ̄R TĖMÜR DĀSTĀNINIŊ BEYĀNI” KİTAB...
ʿABDURAḤMĀN ÖZKENDÎ’NİN “ḲIṢṢA-İ DĀSTĀN-I ÇİNGİZ ḪAN ~ ḤAŻRET-İ Mİ̄R TĖMÜR DĀSTĀNINIŊ BEYĀNI” KİTABINDA BİRİNCİ KİŞİ ÇOKLUK EMİR-İSTEK KİPİNİN BİÇİMLERİ
Authors : Senbek Utebekov
Pages : 61-85
Doi:10.59358/ayt.1403486
View : 23 | Download : 36
Publication Date : 2024-03-31
Article Type : Research
Abstract :Bu çalışmada, H. 1228 / M. 1813’te ʿAbduraḥmān Özkendî tarafından yazılan “Ḳıṣṣa-i Dāstān-ı Çingiz Ḫan ~ Ḥażret-i Mı̇̄r Tėmür Dāstānınıŋ Beyānı” adlı kitabında çeşitliğiyle dikkat çeken emir-istek kipleri ele alınmaktadır. Makalenin esasını oluşturan eser Çağatay Türkçesinin Klasik sonrası döneminin özelliklerini taşımaktadır. Bazı bilim adamlarınca “Çağataycanın Çöküş” dönemi olarak da bilinen devirde yazılan eser, yazım ve dil özellikleri açısından Çağatay Türkçesinin metinleriyle büyük oranda benzerlik göstermekle beraber Türkçenin çeşitli lehçelerin unsurlarını bir arada barındırmasıyla dikkat çekmektedir. Özellikle eserde birinci şahıs çokluk emir-istek kipini karşılayan {-(A)yIn}, {-(A)yIk}, {-(A)lI}, {-(A)lIK}, {-(A)lIñ}, {-(A)nUñ} biçimindeki 6 çeşit ek kullanılmıştır. Makalede Türkçenin çeşitli lehçelerine ait bu eklerin oluşum, gelişim süreçleri, eserdeki ve lehçelerdeki kullanımları ve yapı özellikleri ilgili dilbilimsel analiz yapılmaktadır. Bunun için betimlemeli, tanımlayıcı, artzamanlı ve eşzamanlı yöntemler kullanılmaktadır. Bu çeşitliliğin nedenleri üzerinde durulmaktadır. Bu minvalde konu üzerindeki bilim insanlarının bakışaçılarını dile getirerek bilimsel tahlil yapılmaktadır.Keywords : Abdurahman Özkendi, Çingiz-Name, Timur-Name, emir kipi, alomorf