ARAP HARFLİ ÇOK DİLLİ SÖZLÜKLERDE MOĞOLCA ASKERÎ TERMİNOLOJİ
Authors : Bülent Gül
Pages : 30-41
View : 10 | Download : 4
Publication Date : 2022-12-26
Article Type : Other
Abstract :13. yüzyılda başlayan Moğol fetih hareketiyle birlikte Moğolca, dönemin "öğrenilmesi gereken” dillerinden olmuş ve bu sebeple dönem sözlükçülerinin kaleme aldığı Mukaddimetü‘l-Edeb, Kitâb Hilyetü‘l-insân ve Helbetü‘l-lisân (İbni Mühenna Lügati), Resuli Sözlüğü, Şâmilü‘l-Luġa, Ferheng-i Nasıri ve Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Muġalî gibi eserlerde kendine yer bulmuştur. Bu makalede, söz konusu sözlüklerin Moğolca söz varlığı içerisindeki askeri terminoloji tespit edilecek; aynı sözlüklerdeki Türkçe karşılıklarıyla mukayeseli olarak tartışılarak Batı Orta Moğolca ile Türkçe askerî terminoloji arasındaki ortaklık ve ayrılıklar gösterilmiştir. Arap harfli Moğolca sözlüklerde Moğolca savaş araç-gereç adları şu şekilde geçmektedir: bulau "gürz, topuz”, dūlγan "başlık”, hesi "sap; kılıç sapı”, ildü "kılıç”, jida "süngü”, kituγa "bıçak”, kögürge "davul”, moγodaq "kör kılıç; kör bıçak”, qalqan "kalkan”, qudqa "bıçak”, qui "kın”, ququ "bıçak”, quyaq "zırh”, tuγ "tuğ, sancak”. Bozkır halklarının en önemli savaş araç-gereçlerinin başında gelen ok ve okçulukla ilgili kelimeler, Arap harfli Moğolca sözlüklerde çok geniş bir şekilde verilmiştir: aqsau qurman "okluk kemeri”, bariūl "yay kabı”, demiren "ok ucu”, erekebči "yüksük”, kerčėsün "yiv, çentik”, kiriš "yay kirişi”, köbči "yay kirişi”, numun "yay”, ödün "ok tüyü”, qodali "kemik uçlu ok”, qor "okluk, sadak”, qorumsaqa "okluk, sadak”, quldasun "yay tozu”, sumun "ok”. Ok ve okçulukla ilgili kelimeler arasında Türkçe demiren "ok ucu” ve kiriš "yay kirişi” kelimeleri dikkat çekicidir. Bu kelimelerden kiriš "yay kirişi” ile Moğolca eş anlamlısı olan köbči "yay kirişi” kelimesi birlikte verilmiştir. Sonuç olarak özellikle Memluk-İlhanlı sahalarında etkili olan Moğolcanın 13-14. yüzyıllarda, özellikle askerî terminoloji yönünden de Türkçeyi hem etkilediği hem de Türkçeden etkilendiğini söylemek mümkündür.Keywords : Batı Orta Moğolca, Türkçe, Söz Varlığı, Askeri Terminoloji