- Asya Studies
- Vol: 6 Issue: 20
- BASMACI İSYANI VE AFGANİSTAN insert ignore into journalissuearticles values(1918-1933);
BASMACI İSYANI VE AFGANİSTAN insert ignore into journalissuearticles values(1918-1933);
Authors : Mehmet Erkan KILLIOĞLU
Pages : 203-218
Doi:10.31455/asya.1110464
View : 5 | Download : 1
Publication Date : 2022-06-30
Article Type : Research
Abstract :Başlangıç ve bitiş tarihleri hakkında görüş farklılıkları olsa da Basmacı İsyanı adı ile bilinen 20. yüzyılın başındaki Orta Asya’daki bağımsızlık hareketi 1918-1933 yılları arasında Orta Asya tarihini şekillendiren önemli faktörlerden birisi olmuştur. Bu isyanın temel amacı bölgedeki Sovyet yönetimini sonlandırmak ve bağımsız bir Türkistan Devleti kurmaktır. Kendilerini isyana teşvik eden de Hokand Muhtar Cumhuriyeti’nin Sovyetler tarafından yıkılması olmuştur. Orta Aya’nın o dönemdeki siyasi, iktisadi ortamı Ruslara karşı duyulan husumetle de birleşince hareketin gelişmesi için gereken zemin ortaya çıkmıştır. Basmacı Hareketi Enver Paşa’nın 1922 yılında şehadetinden sonra yön değiştirmiş, Rus İç Savaşı’nın bitmesi ile de üstünlük Sovyetler’in eline geçmiştir. Bunun üzerine Basmacılar, Buhara Hanlığı’nın ilhakı sırasında Sovyet hâkimiyeti altında yaşamak istemeyen nüfusun yaptığı gibi, Afganistan’a gitmiş ve mücadelelerine buradan devam etmiştir. Afganistan’da Basmacılar Afgan Devleti ve Orta Asyalı göçmenlerden aldıkları destekle isyanı sürdürmeye çalışmışlardır. Bunda başarılı da olmuşlardır. Bu duruma en güzel örnek ise İbrahim Bek ve Fuzayl Mahsum’un Garm harekâtı gösterilebilir. Ancak başlarda iyi giden bu harekât başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Bunda Sovyetlerin askeri disiplin, teknoloji alanında üstünlüklerinin yanında Basmacılar arasındaki ayrılıkları oldukça iyi kullanmalarının da etkisi vardır. Basmacı İsyanı zaman zaman cereyan eden baskınlarla 1935 yılına kadar sürse de bu tarihte kesin olarak bitmiştir. Bu durumda Afganistan’daki desteklerinin de kesilmesinin etkisi vardır.Keywords : Orta Asya, Basmacı İsyanı, Afganistan, İbrahim Bek Lakaylı, Fuzayl Maksum