PRAGMATİZM VE YAPTIRIM KISKACINDA İRAN’IN ORTA ASYA POLİTİKASI
Authors : Şevket Şeker
Pages : 229-244
Doi:10.31455/asya.972518
View : 8 | Download : 4
Publication Date : 2022-03-29
Article Type : Research
Abstract :Bu çalışma İran İslam Cumhuriyeti’nin Orta Asya bölgesine yönelik yaklaşımını incelemeyi amaçlamaktadır. Devrimden sonra dine dayalı ve Şii merkezli bir eksende güncellenen İran siyasal yapısı, iç ve dış politikasını şekillendirmiştir. Yeni benimsenen ilkeler devrimden önce bölgede Amerika Birleşik Devletleri’nin jandarması rolünü üstlenmiş olan Tahran’ı, ABD için üstesinden gelinmesi gereken bir düşman olarak ortaya çıkarmıştır. Dolayısıyla Tahran, kimi dönem şiddetlenen kimi dönemse gevşetilen çeşitli yaptırımlarla karşı karşıya kalmıştır. Yaptırımlar, İran’ın başta dış politika olmak üzere her türlü ekonomi politik yaklaşımının şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. Bu doğrultuda maruz kaldığı uluslararası sıkışmışlığından kurtulabilmek için Orta Asya önemli çıkış kapılarından birisi olmuştur. Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra oluşan Orta Asya jeopolitiği, İran’a çeşitli fırsatlar ve tehditler sunmuştur. Tehditlerin ve çatışmaların yoğunluğu ve çevrelenme tehdidi İran’ın bölgeye yönelik yaklaşımını tamamen etkilemiştir. Yeni jeopolitik değişimde İran Mezhepçi-Şii dış politika yaklaşımını pragmatist bir anlayışla değiştirmiştir. 1991 sonrasında Orta Asya’da oluşan yeni jeopolitik, Tahran’ı tedirginliğe sevk etmiştir. İran, kaygılarını gidermek için Rusya ile iş birliği yaparak bölgde statükocu bir yaklaşım benimsemiştir. Buna rağmen yine de özgün ve bağımsız politikalar benimseyerek kendisine fırsatlar yaratmaya çalışmıştır. Ancak çalışma neticesinde görülebileceği gibi yaptırımların neden olduğu mali, siyasi ve ekonomik sıkışıklığı bölgeyle ilişkilerinin gelişiminin önünde bir engel olarak çıkmıştır. Bu nedenle ilişkiler mevcut kapasitenin çok altında sürdürülmektedir. Çalışma, öncelikle İran İslam Cumhuriyeti’nin yaptırım geçmişine ve yaptırımın etkilerine değinmiş olup, sonrasında İran’ın bölgeyle ilişkilerinin tarihsel sürecini kısa bir şekilde özetleyerek, bölgeye yönelik genel tutumu ele alınmıştır. Son olarak Orta Asya cumhuriyetleri ile İran’ın ikili ilişkilerinden bahsedilmiştir. İran’ın Orta Asya yaklaşımını ele almayı amaçlayan çalışma neticesinde İran’ın gerek ikili ilişkilerinin gerekse bölgedeki etkinliğinin oldukça alt düzeyde ve sınırlı kaldığı görülmüştür.Keywords : İran, Yaptırım, Orta Asya, Hazar Denizi, Pragmatizm