Death in Zeugma: a survey of the tombs
Authors : Hüseyin Yaman
Pages : 125-168
View : 6 | Download : 5
Publication Date : 2019-11-18
Article Type : Research
Abstract :Zeugma (Fırat Seleukeia’sı) nekropollerinde 2008-2010 yılları arasında gerçekleştirdiğimiz yüzey araştırmalarıyla elde edilen verilerin değerlendirilmesi bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Kente ulaşan antik yolların etrafında geliştiği anlaşılan nekropol alanları Doğu, Batı ve Güney’de yer almaktadır. Yumuşak, bej-sarımsı renkli kolaylıkla şekillendirilebilen kireçtaşı anakaya, alçak tepeler, vadiler ve yamaçlardan oluşan coğrafi yapı mezar mimarisinde belirleyici olmuştur. Mezar tiplerinin "anayakaya oyulmuş basit tekne mezar, anakayaya oyulmuş oda mezar ( hypogeum ), tümülüs, lahit ve mezar steli”nden oluştuğu tespit edilmiştir. Bu tiplerden basit tekne mezarlar Doğu nekropolden bilinmekle birlikte geçmiş yıllarda yapılan çalışmalarda Güney nekropolde görüldüğü belirtilmiştir. Ayrıca gerçekleştirdiğimiz yüzey araştırmasında Batı nekropolde bu tip mezarlara ilişkin izler belirlenmiştir. Bu tip mezarların Hellenistik Dönem’den MS 1. yüzyıl ortalarına kadar kullanılmış olmalıdır. Roma İmparatorluk Dönemi’nde kentin gelişmesi ve lejyonların buraya konuşlanmasıyla oda mezarlar ( hypogeum ) mezarlar daha fazla tercih edilmiş olmalıdır. Bu tip mezarlar, sıklıkla vestibulum olarak niteleyebileceğimiz ön oda/alan ve triclinium a benzeyecek şekilde biçimlendirilmiş gömü yapılan ana odadan oluşmaktadır. Bu iki odalı tipin yanı sıra tek odalı hypogeumlar da mevcuttur. Bu tip mezarlarda gömü mezar odası duvarlarına açılmış arcosolium lar altındaki teknelere yapılmıştır. Mezar odası duvarına, dikine açılan loculuslardaysa ya tekne ya da düz zemin ceset yerleştirmek için kullanılmıştır. Bu mezarlar bitkisel ve mitolojik bezemelere sahip freskler, mimari öğeler, mezar iç ve/veya dışında kaya kabartmaları, mezar stelleri, mezar dışında serbest duran heykeller gibi zengin dekorasyona sahiptir. Tüm bunlar mezarların bazılarının zengin aileler tarafından inşa ettirilmiş olduğunu gösterir. Bazı mezarlarınsa collegium lara ait olabileceğini söyleyebiliriz. Tüm mezarlık alanlarında var olan bu tip mezarların geç Hellenistik Dönem’den ( loculus lu olanlar) başlayarak MS 4. yüzyıla kadar kullanılmış olduğu bilinmektedir. Tümülüslerin ağırlıklı olarak Güney ve Batı nekropollerde olduğu görülür. Zeugma’da yalnızca bir tümülüs kazılmıştır. 2006 yılında kazılan bu tümülüsün altında anakayaya oyulmuş iki odadan oluşan bir hypogeum tespit edilmiştir. Bezemeli lahitler yalnızca Güney nekropolden bilinmekteyken bezemesiz lahitler Doğu ve Güney nekropollerde belirlenmiştir. Prokonnessos üretimi lahitlerin yerel bir kopyası gibi duran iki girlandlı lahit MS 2. yüzyıl sonu MS 3. yüzyıl başlarından olmalıdır. Zeugma mezar stellerinde erkekler için kartal, kadınlar için sepet sıkça kullanılmıştır. Bunlar gibi portrelere de tek, çiftler veya aileler halinde yer verilmiştir. Portrelerde özellikle kadınların Palmyra’dan takip edebildiğimiz Doğulu öğeleri kullandığı erkeklerin Roma modasını tercih ettikleri görülebilmektedir. Yazıtlar ağırlıklı olarak Grekçe’dir. Az sayıdaki stelde Latince görülmektedir. Yazıtlar ölenin adı, baba adı ve " ἄ λυπε χα ῖ ρε” ifadesinden oluşan standart bir yapıya sahiptir. Bunun dışında ölüm tarihi, yaş gibi bilgilere ve farklı teselli sözcüklerine oldukça ender rastlanır. Yazıtlardaki isimlerden Sami, Greko-Makedon ve Roma kökenli kişilerin Zeugma’da bir arada olduğunun işaretidir. Mezar stellerinin bazılarıyla Palmyra’da olduğu gibi loculus ağzını kapatmış olduğu bilinmektir. Ayrıca bazılarının da mezar dışına yerleştirildiği tespit edilmiştir. Mezar steli biçimli kaya kabartmaları, mezar stellerinin oda mezarlar içinde nişlere yerleştirilerek kullanılmış olabileceğini de düşündürmektedir. Mezar stellerinin MS 1. yüzyıl ortaları ile MS 3. yüzyıl ortalarına kadar yoğun olarak kullanılmıştır. Fakat MS 4. yüzyıldan bir örnek mevcuttur. Zeugma sakinleri, freskleri, stel biçimli mezar kabartmaları, heykeller ve steller vestibulum ve triclinium olarak tanımlanabilecek mekanlarıyla mezarlarını " domus aeterna (ebedi ev)” olarak kabul etmiştir. Cenaze, anma törenleri ve festivallerde mezarlara gelip ölünün evinde icra ettiği törenlerle onu onurlandırıyor olmalıydı. Özellikle mezar stellerindeki portreler ve isimler yukarıda kentte yaşayanların kökenlerine işaret eden önemli kanıtlardır. Ölen kişinin öz-temsili olan portreler hem Doğu hem de Batılı özellikler içermektedir. Zeugma nekropollerinden ölü gömmeye dair edinilen veriler kentin kozmopolit bir yapıya sahip olduğuna ve farklı kültürlerin kentte etkileşim halinde olduğuna işaret eder.Keywords : Zeugma, Fırat Seleukeia’sı, Nekropol, Oda mezar, Hypogeum, Arcosolium, Loculus, Tümülüs, Lahit, Mezar Steli