- Akdeniz Sanat
- Vol: 13 21. Uluslararası Ortaçağı ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştımaları Sempozyumu Bildirileri
- Uşak Mezar Taşlarında Yer Adları ve Günümüzdeki Durumları
Uşak Mezar Taşlarında Yer Adları ve Günümüzdeki Durumları
Authors : Sedat Bayrakal
Pages : 733-750
View : 8 | Download : 2
Publication Date : 2019-10-01
Article Type : Research
Abstract :Yer adları (toponim) konulu araştırmaların önemli eksiklerinden birisi, mezâr taşlarındaki yer adlarının değerlendirilmeye alınmayışıdır. Uşak’taki örneklerin, diğer bölgelerdeki mezârlıklarla karşılaştırılmalı değerlendirileceği çalışma, bildiğimiz kadarıyla, doğrudan yer adlarını konu alan ilk mezâr taşı çalışması konumundadır. Hurûfât, tahrîr, avârız defterleri, salnâmeler, teşkilât-ı mülkîye kayıtları, şeriyye sicilleri vb. arşiv belgeleri, birinci elden bilgiye ulaşma kayıtları olarak yıllardan beri kullanılmaktadır. Söz konusu belgelerin araştırmacıya sunduğu önemli bilgilerin başında yer adları da gelmektedir. Uşak il ve ilçeleriyle bağlı köylerde yaptığımız mezâr taşı araştırma sonuçları, yer adlarının sadece arşiv kayıtlarından değil, mezâr taşlarına kazınmış satırlardan da öğrenileceğini göstermiştir. Araştırmamızın değerlendirilme, yorumlanma ve sonuçlandırılması, ilk kez gerçekleştirilen Uşak il ve ilçeleriyle, buralara bağlı 250 köyde yapılan araştırmalarda, 743 mezâra ait 728 başucu, 397 ayakucu olmak üzere 1125 taşın incelenmesine dayanmaktadır. Kırık, silik ve bir kısmı toprak altında kalanlar hariç tutulduğunda, geriye kalan yaklaşık 630 adet okunan taştan 57’sinde bir yer adı geçmesi, Uşak mezâr taşlarında yer adının tüm taşlar içindeki oranının %9 olduğunu göstermektedir. Bir başka deyişle, her 11 taşta bir yer adı yazılmıştır. 57 mezâr taşında geçen yer adı sayısı, tekrar edilenler düşüldükten sonra 37 olarak belirlenmiştir. 57 taştan 42’sindeki yer adlarının Uşak ili sınırlarına ait olduğu görüldüğünden, bu oran da %73.5 olarak belirlenmiştir. Yer adının geçtiği en eski târîhli taş, H.1226/M.1811 ile Ulubey/Akkeçili Mezârlığı’na, en yenisi ise H.1359/M.1940 târîhi ile Merkez/Belkaya Mezârlığı’na aittir. Gerek Uşak’ta, gerek taşrada, gerekse de başkentlerde karşılaşılan mezâr taşları, yer adı kullanımının XVII-XX. yüzyıl ortalarında, özellikle de XIX. yüzyıl ile XX. yüzyıl ortası arasında yoğunlaştığını gösterdi. Sancak, kazâ, karye, semt, mahalle, sokak isimlerinin verildiği saptanmıştır. Çalışmada, mezâr taşlarında geçen yer adlarının mezârlıkta okunan tüm şâhideler içindeki oranları verilecektir. İlk saptamalara göre, yer adının %80-90 aralığında erkeklere atıfla kullanıldığını, hatta, kadın mezâr taşlarında verilen yer adlarının bile erkeklere atıfla verildiğini göstermektedir.Keywords : Uşak mezâr taşları, yer adları, Uşak ili, Uşak köyleri