- Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi
- Issue: 48
- YABGU UNVANI ve KULLANIMI (KUŞANLARDAN İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİNE KADAR)
YABGU UNVANI ve KULLANIMI (KUŞANLARDAN İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİNE KADAR)
Authors : Mehmet Tezcan
Pages : 305-342
View : 7 | Download : 2
Publication Date : 2013-01-03
Article Type : Other
Abstract :Yabgu unvanı, aslen Türkçe menşeli olmayıp muhtemelen Sakalarla bağlantılı bir kelimedir. Çin kaynaklarında, yabancı asıllı kişiler ve yabancı kavimlerin liderleri için kullanılan xihou, shehu ve yehu unvanları, Kuşan sikkelerindeki zaoou, hiaou gibi tabirler de yabgu kelimesinin bozuk imlalarıdır. Yuezhi’ların Bactria’yı fethetmesi ve Beş Yuezhi beyliği’nin kurulması ile xihou kelimesi göçebelerde kullanılmaya başlıyor. Kangju, Wusun ve Hunalar gibi kavimlerde yabgu kelimesi Grek veya Hint yazılarıyla yavuha, iabgo ve zaboho olarak da gözükür. Beylik sonrası devlet görevlilerinin unvanlarında yabgunun yeniden görülmesi Eftalitler, Türk Kağanlığı, Hazarlar, Karluk, Kimek ve Oğuz Yabgu devleti dönemindedir. Dönemle ilgili muhtelif kaynaklar bunu cebü, cibgu, ziebel, silziboulos şekillerinde vermektedirler. Batı Türkistan’daki Çince zhaowu, İslam kaynaklarındaki camuk gibi sözler de yabgu ile doğrudan ilgilidir. İslâmî dönemde yabgu kelimesi Türk titülatüründe bir unvan olarak kulanılmaya devam etmiştir. Kaşgarlı Mahmud’un eserinde bu yafgu olarak görülür. Yabgu unvanı, henüz devletleşme olmadan önceki dönemden itibaren hükümdardan bir rütbe aşağı, yüksek bir unvan olarak karşımıza çıkmaktadır. Kelimenin anlamı konusunda tam bir fikir birliği yoktur. Bunun Çince transkripsiyonu olan xihou ‚birleşik, yönetici‛ gibi bir anlama sahipti. Yabgu için de ‚yönetici‛ anlamında İranî veya Altayik bazı kökler teklif edilmiştir.Keywords : Yabgu, Xihou, Yuezhi, Kuşan, Daxia, Bactria, Huna, Eftalit, Türk