- International Journal of Old Uyghur Studies
- Vol: 1 Issue: 1
- Altun Yaruk Sekizinci Kitapta Geçen bir ikintiske basıraşıp … İbaresi Üzerine
Altun Yaruk Sekizinci Kitapta Geçen bir ikintiske basıraşıp … İbaresi Üzerine
Authors : Engin Çetin
Pages : 7-18
View : 18 | Download : 4
Publication Date : 2019-06-30
Article Type : Research
Abstract :Bu makalede Altun Yaruk’un Sekizinci Kitabında yer alan (20. Bölüm) barçaḍa bir ikintiske basıraşıp kunuş kırma kılurlar "Hepsi bir diğerine baskı yapıp (birbirleriyle) itişip kakışırlar.” cümlesindeki bir ikintiske "bir ikincisine, bir diğerine” ile basıraş- "birbirine üstün gelmeye çalışmak, çekişmek” sözleri ele alınacaktır. Uygurcaya özgü bir ikintiske sözü araştırmacıların bir bölümü tarafından bir ikintişke olarak okunmuş, burada varsayılan -ş-, işteşlik eki kabul edilmiştir. Sayısı daha az olan araştırmacı grubu ise bir ikintiske olarak okudukları ibarede +si yapısının iyelik eki olduğunu düşünmüştür. İbareden sonra yer alan fiillerin çoğunlukla işteş yapı içermesi, söz konusu fiillerdeki -ş- işteşlik ekinin bir önceki sözcüğe etkisi olarak görülse de hem Uygur hem de Karahanlı dönemi metinlerinde ibarenin sadece işteş yapılarla (-ş- eki almış fiil) birlikte kullanılmaması, bir ikindike ve bir ikintisi şekillerinin de bulunması ve Türkçenin geçmişten günümüze gelen ses ve şekil bilgisi kuralları nedeniyle yapının bir ikintiske olarak okunması ve ünlüsü düşmüş 3. kişi iyelik ekinin varlığının kabul edilmesinin uygun olduğu düşüncesine varılmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde yer alan ve tekörnek olan basıraş- fiili ise birçok sorunu barındırmaktadır. Sözcük ilk bakışta Türkçe bas- fiilinin ettirgen biçimi görülse de söz konusu ettirgenlik ekinin ünlüsünün çoğu zaman yuvarlak oluşu, sözcüğün basir "hile, entrika” (Lessing 1960: s. 90) şeklinde isim olarak Moğolcada tespit edilmesi sözcüğün kökeni ve yapısı hakkında karar vermeyi güçleştirmektedir.Keywords : Uygurca, Altun Yaruk, bir ikintiske, basıraş-