DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE GÖRÜNGÜ
Authors : Fatih Kirmali
Pages : 58-81
Doi:10.51540/ijof.1277715
View : 32 | Download : 49
Publication Date : 2023-06-30
Article Type : Research Article
Abstract :Fiiller, işlevlerine göre sınıflandırılırken farklı kategorilere ayrılmaktadır. Bu kategorilerden biri olan çatı ile ilgili, farklı görüş ve değerlendirmeler bulunmaktadır. Görüş ayrılığının temelini tanım, terim, tahlil ve tasnif başlıkları oluşturmaktadır. Ayrıca, verilen örneklerle yapılan açıklamalar da örtüşmemektedir. Böylelikle, anlaşılması ve anlatılması güç bir konu olan çatı, daha da karmaşık bir hâle gelmekte; mesele, içinden çıkılmaz bir hâl almaktadır. Cümlede yargı bildirerek yüklem olan fiile getirilen ve çatı eki olarak bilinen eklerin iki işlevi bulunmaktadır. Bu eklerin birinci ve aslî işlevi, cümlenin zorunlu ögelerini belirlemektir. Bu işlev, eklerin çatı kurma işlevidir. İkinci işlevi ise fiilin varlık ilgisini değiştirmektir. Yani, oluş fiilini kılış fiiline, kılış fiilini oluş fiiline dönüştürme işlevidir. Bu yönüyle bu ekler; sözdizimini değil, fiil tabanını etkilemektedir. Eklerin oluşturduğu bu yeni kategori "görüngü” olarak adlandırılabilir. Çatı ve görüngüde aynı ekler kullanıldığı için bu iki kategori karıştırılmaktadır. Bu çalışmada, Dîvânu Lugâti’t-Türk’te görüngü kategorisi incelenmiştir. Ercilasun ve Akkoyunlu (2008)’den alınan örnekler bağlam dikkate alınarak değerlendirilmiştir. Dîvânu Lugâti’t-Türk, birçok konuda olduğu gibi çatı açısından da zenginlik göstermektedir. Divan’da çatının yanı sıra çatıyla karıştırılan ancak yeni bir kategori olan görüngü de bulunmaktadır. Bu durum Türkçede görüngü kategorisinin 11. yüzyılda da var olduğunu, sonraki dönemlerde de varlığını koruduğunu göstermektedir.Keywords : Fiil, çatı, oluşlama, kılışlama, görüngü.