- Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi
- Vol: 56 Issue: 1
- TANZİMAT ROMANINDA TASAVVUF VE TARİKATLARIN YERİ
TANZİMAT ROMANINDA TASAVVUF VE TARİKATLARIN YERİ
Authors : Canan Öktemgil Turgut
Pages : 249-286
View : 9 | Download : 5
Publication Date : 2016-01-01
Article Type : Research
Abstract :Bu çalışmada Tanzimat romanlarında tasavvuf ve tarikatların yeri incelenmiştir. Tanzimat romanının ilk örnekleri, Osmanlı devletinin tarikatları denetim altına almak amacıyla önemli düzenlemeler yapmaya başladığı yıllardan hemen sonra verilse de, bu romanlarda tarikatlardan neredeyse hiç söz edilmez. Tasavvuf düşüncesiyle yoğrulmuş bir toplumda yetişmiş yazarların zihinsel dünyaları da tasavvuftan kuşkusuz etkilenmiştir. Üstelik bazılarının yaşamlarının belli evrelerinde tasavvua yoğun ilişkileri olmuştur. Buna karşın Tanzimat romancıları tasavvuf düşüncesini romanlarında öne çıkarmazlar; ancak, tasavvufun varlığı yine de bazı romanlarda dolaylı olarak ortaya çıkar; romanlar dışındaki yazılarındaysa Ahmet Mithat, Şemsettin Sami ve Mizancı Murat dışında, tasavvuf ve tarikatlardan vurgulu bir şekilde söz etmezler. İslam birliği temasının işlendiği romanlarda ve makalelerdeyse tarikatların bu birliğin sağlanmasında bir rolü yoktur. Bu çalışmada, yazarların romanlarında tasavvuf ve tarikatlardan uzak durmalarının iki temel nedeni olduğu sonucuna varılmıştır: Birincisi, Tanzimat sonrası dönemde yaratmak istedikleri aktif insan anlayışı tasavvufun insan anlayışıyla çelişmektedir. İkincisi, yeni bir tür olarak denedikleri romanda, realizm kaygısıyla eski edebiyata özgü olarak gördükleri olağanüstü/fantastik ögelerden kaçınmak istemektedirler.Keywords : Tanzimat Romanı, Tasavvuf, Tarikat, İslam Birliği, Masonluk, Realizm, Olağanüstü Ögeler, Fantastik Ögeler