- Van İnsani ve Sosyal Bilimler Dergisi
- Sayı: 6
- Begteginliler Atabegi Muzafferüddin Kökböri’ye Ait Bakır Sikke Örneklerine Genel Bir Bakış
Begteginliler Atabegi Muzafferüddin Kökböri’ye Ait Bakır Sikke Örneklerine Genel Bir Bakış
Authors : Emre GÜNAY, Rahime GÖKÇE
Pages : 22-36
Doi:10.62068/visbid.1354984
View : 155 | Download : 149
Publication Date : 2023-12-30
Article Type : Research
Abstract :Bu çalışma, Amerikan Nümismatik Derneği ve Zeno.ru envanterinde yer alan Begteginliler atabegi Muzafferüddin Kökböri’ye ait dört bakır sikkenin numizmatik bilimi açısından irdelenmesini amaçlanmaktadır. Begteginliler, M.1144-M.1232 yılları arasında Erbil, Şehrizor, Hakkari, Tikrik, Sincar, Harran ve çevresinde hüküm süren Türk atabegliğidir. Beylik adını kurucusu Zeynüddin Ali Küçük’ün babası Begtegin’den almıştır. Beyliğin diğer adı merkez şehrinin Erbil olması dolayısıyla Erbil Atabegliği olarak da zikredilmektedir. Kaynakların "Türk”, "Türki”, "Türkman” ve "Türkmani” olarak adlandırdığı Begteginliler’in kökeni hakkında mevcut bilgiler Zeynüddin Ali Küçük’ün babasının Begtegin olduğundan ileri gitmemektedir. Çalışma kapsamında İslam sikkeleri içerisinde oldukça nadir bulunan Begteginli hükümdarı Muzafferüddin Kökböri’ye ait dört bakır sikke incelenmiştir. Çekiç ile dövme tekniğiyle darp edilen sikkelerin çap ve ağırlık ölçüleri birbirinden farklılık göstermektedir. Sikkelerde bulunan metinlerin tamamı kufi karakterli Arap alfabesiyle yazılmıştır. Metin içeriklerinin büyük çoğunluğu sikkeye kimlik kazandıran darp bilgilerinden oluşmaktadır. Sikkelerinin üç tanesinde darp yerlerinin ve darp tarihlerinin yazıldığı görülmektedir. Darp bilgileri ile birlikte sikkeler üzerine sikkeyi darp ettiren Muzafferüddin Kökböri’nin, Eyyübi hükümdarı Selahaddin Eyyüb’ün, Abbasi halifesi Nasır Lidinillah’ın ve halife varisi Zahir Biemrillah’ın adları ve unvanları yazılmıştır. Ayrıca sikkelerde dini karakter kazandıran besmele ve Kelime-i Tevhid gibi ibareler de mevcuttur. Sikkelerin tamamında görülen geometrik bezemeler, İslami sikkeler üzerinde gelenekselmiş formları takip etmektedir. Geometrik formlar, düz hatlı veya inci dizili konturdan meydana gelmektedir. Sikkelerde geometrik düzenlemelerin yanı sıra figürlü tasvirlerin kullanımıda dikkat çekmektedir. Sikkelerin üzerinde görülen bezemeler, Orta Çağ’da Irak, Suriye ve Anadolu’da hüküm süren Türk devletlerin sikkeleriylede yoğun bezerlikler taşımaktadır. Bu durumun belirleyici etkenlerinin başında siyasi bağlantıların, ticari ilişkilerin ve kültürel etkileşimlerin olduğunu söylemek mümkündür. Muzafferüddin Kökböri’nin darp ettirdiği bakır sikkeler, Begteginliler atabeğliginin siyasi statüsü ve ekonomik durumu hakkında genel bilgiler vermektedir. Ayrıca Begteginlilere ait sanat eserlerinin neredeyse tamamına yakınının günümüze ulaşmadığı düşünüldüğünde bu sikkeler, beyliğin sanat ve estetik anlayışı hakkında, kısmi verileri ortaya koymaktadır.Keywords : Begteginliler, Erbil, Muzafferüddin Kökböri, Bakır, Sikke