- Van İnsani ve Sosyal Bilimler Dergisi
- Issue: 4
- Gürcistan-Ahaltsihe (Ahıska) Kale-Kentinin Türk-İslam Eserleri Açısından Bir Değerlendirmesi
Gürcistan-Ahaltsihe (Ahıska) Kale-Kentinin Türk-İslam Eserleri Açısından Bir Değerlendirmesi
Authors : Osman AYTEKİN
Pages : 1-26
View : 7 | Download : 1
Publication Date : 2022-12-29
Article Type : Research
Abstract :Ahaltsihe (Ahıska), günümüzde Gürcistan Cumhuriyeti’nin Samtshe-Cavaheti Bölgesi’nin idari merkezlerinden biridir. Gürcistan’ın güneydoğusunda yer alan Ahaltsihe, Ardahan-Posof İlçesine bağlı Türkgözü Kara Sınır Kapısına oldukça yakın bir konumda bulunmaktadır. Posof Çayı’nın yanı başında yükselen kale, Anadolu-Kafkasya tarihi yol ağı üzerinde bulunmasından dolayı jeopolitik öneme sahiptir. Tarihsel geçmişi, Tunç Çağlarına kadar uzanan, 642 yılında Müslüman Araplarca, 1068 yılında ise Sultan Alparslan tarafından feth edilen; Gürcülerin ”Lomisa Kalesi” olarak adlandırdıkları, Osmanlıların "Rabat-i Kala-i Ahıska” dedikleri Ahaltsihe Kalesi, 12. yüzyıldan adını duyuran, 13-17. yüzyıllar arasında Cakeli Hanedanlığı’nın(Atabekler) idari merkezliğini yapmış; 1578 yılında Osmanlı egemenliğine geçmiş ve 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı neticesinde 1918 yılına kadar Çarlık Rusya’nın idaresinde kalmıştır. Çok kısa süre için özgürlüğüne kavuşan bölge, 1921 de tekrar Bolşevik Rusya’nın işgaline uğramış ve bu durum 1989/1991 yılına kadar devam etmiştir. 1628 yılında, Çıldır Eyaleti’nin idari merkezi konumuna gelen Ahaltsihe-Rabati Kalesi; iç kale ve kent olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Bunlardan ayrı olarak vadi içerisinde yer alan bugünkü modern Ahaltsihe, Ruslar tarafından 1829 yılı sonrasında kurulmuştur. Bu bildirimizde; Ahaltsihe Kalesi (Stadel) içerisinde ve kent kısmında yer alan Osmanlı dönemi Türk-İslam eserleri üzerinde durulacaktır. Tarafımızca ilk kez kale, 2007 yılında, Türk Tarih Kurumu tarafından desteklenen proje çerçevesinde, 3 kişiden oluşan ekip başkanı olarak tarafımca inceleme fırsatı bulunmuştur. İkinci olarak kendi imkanlarımızla 2014 yılında kale ziyaret edilmiştir. Daha sonra, T.C.Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın oluşturduğu 4 kişilik ekip üyesi olarak 2017 yılında; Türkiye-Gürcistan Kültürel İşbirliği çerçevesinde bölgeye gidilmiş ve arazi incelemeleri yapılmıştır. Kalenin, 9. yüzyılda yapılaşmaya başladığı ancak günümüze ulaşan yapıların ekseriyeti 17. ve 18. yüzyıl Osmanlı dönemi yapıları olduğu kabul edilmektedir. Önceki dönemden kalma Aziz Giorgi Kilisesi’nin (9-10. yy.) yanı sıra Osmanlı dönemine ait Ahmediye Camii ve Medresesi, kalenin en önde gelen yapıları durumundadır. 17. yüzyıl ünlü seyyahlarımızdan Evliya Çelebi; "Taş bir kale, kale içinde 1100 kadar toprak ev, pek çok cami, hamam, medrese ve han” diye tasvir eder. Ahmediye Camii ve Medresesi, Çıldır Valilerinden Ahmed Paşa (1748-1759) döneminde yaptırılmıştır. 1829 yılından sonra eski işlevini kaybeden cami ve medrese, 2010-2012 yılları arasında, köklü restorasyona tabi tutulan kalenin restorasyonu sırasında, Türkiye-Gürcistan karşılıklı kültürel iş birliği sonucunda restore edilmiştir. Cami bölümü, birkaç taş eserin yer aldığı müze görünümünde ziyaretçiler açık bulunmaktadır. Medrese kısmı ise, işlevsizdir. Kent kısmında, günümüze ulaşan yapısı ise Osmanlı Hamamıdır. Çifte Hamam planında olan yapının Ahıska Valilerinden Yusuf Paşa (1732-1744) tarafından yaptırıldığı Osmanlı arşiv kayıtlarından öğrenmekteyiz. Çifte Hamam, günümüzde oldukça harap durumdadır. Bunların dışında, kale yerleşmesinin sur dışında tek başına duran minare ile surlar, sur kapıları ve kulelerle; yeniden inşa edilmiş olan müze, otel ve kafeteryaları, peyzajı sayesinde önemli turizm destinasyon merkezi durumuna gelmiştir. Kent kısmı ise, eski doku ile yeni dokunun kaynaştığı, mahalle statüsünü sürdürmektedir. Sonuç olarak; yakın komşumuz Gürcistan’la ticari ilişkilerimizin yoğunluğuna rağmen, kültürel işbirliğimizin istenilen düzeyde olmadığı gözden kaçırılmamalıdır. Var olan aksamaların akademik seviyede irdelenerek, kalıcı çözümler üretmek, her iki ülkenin yararına olacağı kanaatindeyim.Keywords : Gürcistan, Ahıska, Cami, Medrese, Hamam