IRK BİTİG’DE DOĞURMAK İLE İLGİLİ EYLEMLER
Authors : Duygu Yavuz Öz
Pages : 18-36
Doi:10.46400/uygur.1075970
View : 9 | Download : 5
Publication Date : 2022-06-30
Article Type : Research
Abstract :Eski Uygur Türkçesi eserlerinden Irk Bitig’de "doğurmak” eyleminin tek bir sözcükle karşılanmadığı, "doğuran”ın kimliğine göre farklı eylemler kullanıldığı görülmektedir. Doğuranın insan veya hayvan olması noktasında ayrıştırılan sözcükler, hangi hayvanın doğurduğuna göre de kategorilendirilmiştir. Eserde devenin doğurması botula-, ineğin doğurması buzaġula- ve kelür-, atın doğurması ḳulunla-, insanın erkek çocuk doğurması urılan- eylemleri ile ifade edilmiştir. Bu çalışmada, Irk Bitig’de "doğurmak” anlamında kullanılan botula-, buzaġula-, kelür-, ḳulunla-, urılan- eylemlerinin tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerindeki kullanımları incelenmiş ve bu inceleme sonucunda fonetik, morfolojik, semantik açıdan belli yargılara ulaşılmıştır. Botula-, buzaġula-, kelür-, ḳulunla- ve urılan- sözcüklerinin tarihî ve çağdaş dönemlerde büyük ölçüde aynı anlamlarla kullanılmaya devam ettiği, birçok değişkeye sahip olduğu, kelür- dışında aynı şekilde ekleştiği görülmüştür. Urılan- "erkek çocuk doğurmak” eylemi Irk Bitig dışında tespit edilemediği için bu eylem fonetik ve semantik açıdan değerlendirilememiştir. Doğu ve Batı Türklük sahası metinlerinde karşımıza çıkan bu eylemler Türk dilinin ayrıntıcı, bütüncül ve sürekli yapısına örnek teşkil etmektedir.Keywords : Botula-, Buzaġula-, Kelür-, Ḳulunla-, Irk Bitig