- Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi
- Vol: 3 Issue: 1
- Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne İlkokul Programları (1870-1936)
Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne İlkokul Programları (1870-1936)
Authors : Lütfi Budak, Çiğdem Budak
Pages : 377-393
Doi:10.7884/teke.270
View : 8 | Download : 6
Publication Date : 2014-04-13
Article Type : Other
Abstract :Osmanlı İmparatorluğu’nda ilköğretim seviyesindeki okullara sıbyan mektebi, mahalle mektebi veya taş mektep adı verilmiştir. Temel amacı Kur’an, din bilgisi ve okuma yazma öğretmek olan bu mekteplerde en çok kullanılan öğretim metodu ezber olmuştur. Vakıflara bağlı olarak kurulan bu okullar Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk dönemlerinde ihtiyaca cevap verebilmişlerse de ileriki dönemlerde değişen şartlara ayak uyduramamışlardır. Sıbyan okullarının ıslahı konusu 19. yüzyılın başlarından itibaren gündeme gelmişse de; Osmanlı ilköğretim sisteminin özellikle 1870’li yıllardan itibaren büyük değişimlere uğradığını söylemek mümkündür. Bu doğrultuda sıbyan mektepleri iptidailere dönüştürülmüş; usul-i cedide (yeni yöntem) denilen modern öğretim yöntemleri ve öğrenci sırası, kara tahta, tebeşir, harita, yer küresi ve öğretmen kürsüsü gibi yeni birtakım ders araç-gereçleri kullanılmaya başlanmıştır. 1869’da kabul edilen Maarif-i Umumiye Nizamnamesi’yle birlikte iptidailerin programına usul-i cedide ile elifba, Kuran-ı Kerim, tecvit, ahlak, ilmihal, yazı, hesap, tarih-i Osmanî, coğrafya, malumat-ı nafıa gibi derslerin yer alması ve ilkokulun öğrenim süresinin dört yıl olması öngörülmüştür. Bu nizamnamenin ardından 1891’de şehir ve kasaba iptidaileri için üç yıllık, köy okulları için dört yıllık olmak üzere ayrı ayrı programlar hazırlanmıştır. Bu programlarda tarih, coğrafya, hesap, sarf-ı Osmanî, imla, kıraat, hüsn-i hat gibi dersler eklenmiş ve derslerin açıklamalarıyla birlikte konularına da yer verilmiştir. Bu yönüyle bu programları ilk ayrıntılı ilkokul programları olarak nitelendirmek mümkündür. 1913’te ise Tedrisat-ı İptidaiye Kanunu (İlköğretim Geçici Yasası) ile birlikte ilköğretimde yeni düzenlemelere gidildiği görülmüştür. Bu doğrultuda ilkokulun öğrenim süresi arttırılarak altı yıla çıkarılmıştır. Bu kanun uyarınca hazırlanan Osmanlı’nın son ilkokul programları 1913, 1914 yıllarına aittir. Bu programlarda ilk kez elişleri ve resim, müzik, beden eğitimi ve sağlık bilgisi gibi yeni dersler konulmuştur ki bu o dönem Osmanlısı için önemli bir adım olarak görülmelidir. Ayrıca dönemin genel yapısı itibariyle eğitimde millilik göze çarpmaktadır. Programdaki lisan-ı Osmanî, tarih, coğrafya gibi derslerle çocuklara vatan ve millet sevgisi verilmek istenmiştir. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında ise ilköğretime daha farklı görev ve anlamlar yüklenmiş; Cumhuriyetin niteliklerine uygun yurttaş yetiştirmek amaçlanmıştır. Bu doğrultuda ilköğretimde program geliştirme çalışmaları başlatılmış; ilk ilkokul programı 1924’te hazırlanmış; ardından 1926 ve 1936’da dönemlerin gereklerine uygun yeni ilkokul programları hazırlanmıştır. 1924 ilkokul programı daha çok geçiş programı niteliğindedir. Cumhuriyetin gereklerine ve niteliklerine uygun olarak hazırlanmış ilk ilkokul programı 1926 ilkokul programı olmuştur. 1926 ilkokul programında hayat bilgisi, yurt bilgisi gibi yeni dersler konulmuş; derslerin içeriklerinde de önemli değişimler yapılmıştır. Ayrıca programda; gözlem, araştırma ve inceleme gibi çağdaş eğitim-öğretim ilkeleri benimsenmiştir. 1926 programından sonra 1936’da Cumhuriyet Halk Partisi’nin ilkelerine ayrıntılı bir şekilde yer verilerek ilkokul programına farklı bir içerik verildiği görülmektedir. Konuları ise 1926 ilkokul programındaki gibi ilköğretimin amaçlarına uygun şekilde düzenlenmiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinden Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarına kadar ilkokul programlarının hazırlanışında genellikle dönemlerin siyasal, sosyal yapılarının ve ihtiyaçlarının yön vermiş olduğunu söylemek mümkündür. Bu doğrultuda ilköğretimde program geliştirme çalışmaları sıkça gündeme gelmiştir. Çalışmada; Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde başlayan ilköğretim reformuna Cumhuriyetle beraber ne gibi değişikliklerin ve ihtiyaçların yön verdiği ve bunun da programlara nasıl yansıdığını ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu doğrultuda Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinden itibaren Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarına kadar ilköğretimdeki ve ilkokul programlarındaki gelişmeler ele alınmıştır. Bu bağlamda çalışmada betimsel araştırma yöntemi kullanılmıştır.Keywords : Osmanlı İmparatorluğu, İlkokul Programı, Türkiye Cumhuriyeti.