İSLAM GELENEĞİNDE RÜYA KAVRAMI
Authors : Melahat Beki
Pages : 256-280
View : 122 | Download : 137
Publication Date : 2023-10-21
Article Type : Research
Abstract :Rüya kavramı, birçok dini gelenekte, bâtınî ve mistik bir öge olarak yer almıştır. Çoğu zaman, günlük hadiselerin bilinçaltından yansıdığı rüyalarla karşılaşılmakla birlikte manevi nitelikli, haberci ve müjdeci rüyalar da sadece havasın değil avamın da karşılaştığı bir mistik unsur olmuştur. İslam geleneğinde rüya kavramı büyük bir öneme haizdir. Özellikle Kur’an’da geçen, peygamberlerin gördüğü rüyalar ile Hz. Muhammed’in vahiy cümlesinden gördüğü rüyalar ve sadık rüyaya atfettiği önem, dikkate değerdir. Nübüvvetin ilk başlangıcının rüya ile olması ve Hz. Peygamberin sadık rüyaya verdiği önem nedeniyle, İslam geleneğinde rüya olgusunun, modern dünyada anlaşılan bilinçaltının yahut günlük olayların yansımalarının aksine, metafizik bir boyutu olduğuna inanılmıştır. Yine Kuran-ı Kerim’de rüya bahsi dikkate değerdir. Hz. İbrahim’in oğlu İsmail’i kurban etmesinin istenildiği kıssaya ilaveten Hz. Yusuf’un ‘rabbim rüyamı gerçekleştirdi’ diyerek birçok bâtınî tefsire konu olan rüyasının anlatıldığı Yusuf suresinde geçen ayetler, rüyaya İslam geleneğinde verilen önemin temel unsurlarındandır. Rüya kavramının İslam geleneğinde yerini anlamak için hiç şüphesiz öncelikle Kur’an-ı Kerim’e başvurmak, rüya kavramının burada nasıl anlaşıldığını özellikle tefsirlerde nasıl yorumlandığını görmek ve ikinci öneme haiz unsur olarak da hadis külliyatında rüya kavramına verilen öneme dair örneklerden bir kaçını ele alarak aslında kapsamı kitaplar konusu olabilecek bu çalışmayı, bir makale bağlamında ufak çapta da olsa örneklerle izah etmeye çalışmak, genel bir özet ve ipucu noktalarını sunmak hedefimizdir. İslam geleneğinin manevi boyutunun özellikle işârî tefsirlere yansıyan bâtınî yorumlarının yer aldığı bir ana hat ve kaynak olarak Tasavvuf kültüründe rüya kavramının nasıl ele alınarak işlendiği, nasıl bir ehemmiyet arz ettiği ve metafizik bağlamda insan-ı kâmil olma yolundaki seyr-i sulûk erbabı için rüyaların nasıl birer manevi sürece işaret ettikleri gibi konulara değinmek de hiç şüphesiz elzemdir. Tasavvufta rüya kavramı örneğin İbnü’l-Arabi gibi vahdet-i vücut düşüncesini ortaya koyan büyük bir sûfi tarafından neredeyse tamamen ontolojik olarak ele alınmış, ‘âlemin bir rüya olduğu ve nefsin fenâsı yani manevi ölümüyle yahut gerçek ölümle bu aslında rüya olan âlemden hakikat âlemine uyanılabileceği’ görüşü ortaya konmuştur. Onun bu ontolojik görüşünü makalemizde altını çizerek kısaca izah etmeye çalıştık ve özellikle rüya bahsini konu aldığı Füsûsu’l Hikem kitabının Yusuf Fass’ında aktardığı düşüncelere çalışmamızın kapsamının elverdiği ölçüde yer vermeye çalıştık. Öte yandan elbette tasavvuf geleneğinde rüyaya önem veren ve yorumlayan sadece İbnü’l-Arabi değildir. Hemen hemen tüm tarikat ekollerinin ilk büyük üstatları ve mürşitleri rüya konusuna büyük ehemmiyet vermiş ve sâliklerin manevi gelişmelerini rüyalarının aktarımlarındaki ipuçlarından izledikleri gibi sadık rüyaları da bir nevi keşif cinsinden görerek büyük ehemmiyetle ele almışlardır. Nitekim rüya âleminde Hz. Peygamberle görüşüp ondan hadis nakleden sûfiler dahi mevcuttur. Hal böyle olunca, İslam geleneğinde rüya konusuna dair bir çalışma yaparken her ne kadar sınırları bu makalenin hudutlarını aşsa da tasavvuf geleneğinde rüyaya değinmemek imkansızdır. Bu bağlamda ilk olarak bu çalışmamızda "rüya” kavramına hem İslam dininin temel kaynakları tarafından hem de Tasavvuf geleneğinde nasıl yaklaşıldığına kısaca değinmeye çalıştık. Kuran-ı Kerim’de ve hadislerde değinilen ve özel bir yeri olan rüya kavramı, tasavvuf geleneğinde de önemli bir konuma sahiptir. Sadece manevi bir bilgi kaynağı olarak değil aynı zamanda ontolojik açıdan bir varlık görüşü olarak özellikle vahdet-i vücut düşüncesinde, rüya kavramı, gerçekliğin hakikatine dair hem önemli bir sembol hem de hakikate dair önemli bir veridir. Bu çalışmanın amacı, İslam geleneğinde rüya kavramının naslarda ve özellikle tasavvuf geleneğinde nasıl ele alındığına, vahdet-i vücut düşünce sisteminde nasıl anlaşıldığına dair kısa bir özet sunmak ve ipuçları vermektir.Keywords : Tasavvuf, Rüya, Vahiy, Hadis, Vahdet-i Vücûd