- Uluslararası Sosyal Bilimler ve Eğitim Dergisi
- Vol: 4 Issue: 6
- Sultan III. Selim'den Sultan II. Mahmud'a Modernleşmeye Geçiş Sürecinin Hamparsum Temsili Üzerinden ...
Sultan III. Selim'den Sultan II. Mahmud'a Modernleşmeye Geçiş Sürecinin Hamparsum Temsili Üzerinden Değerlendirilmesi
Authors : Evren Kutlay, Zehra Tülin Değirmenci
Pages : 23-52
View : 16 | Download : 7
Publication Date : 2022-04-01
Article Type : Research
Abstract :Kuruluşundan 16. yüzyıla kadarki süreçte sınırlarını kararlı bir ivmeyle genişleten Osmanlı İmparatorluğu, sonraki yıllarda Avrupa’yla askeri münasebetlerinde bu istikrarını kaybetmeye başlayınca, Avrupa’nın kuvvetçe ağırlık kazandığı süreçleri sorgulayıp belirleyerek kendi yapısında bir yeniden düzenlemeye gitmeye ihtiyaç duymuştur. Bu yenileşme hareketinin öncüleri Sultan III. Selim (1761-1808) ve ardından Sultan II. Mahmud (1785-1839) olmuşlardır. Modernleşme inşasının temellerinin atıldığı geçiş süreçlerini temsil eden bu iki padişahın hükümdarlığında, müzik alanında Osmanlı Batı Müziği branşı, Batı modelli getirilen yeniliklerin uzantısı olarak Osmanlı müziğinin mevcut branşlarına eklenmiştir. Bu süreçte, Osmanlı müziğinde gerçekleşen yeniliklerin erken temsillerinden biri, Sultan III. Selim döneminde (1789-1808) başlatılan ve Sultan II. Mahmud döneminde (1808-1839) tamamlanan yeni bir nota sistemini geliştirme çalışmasıdır. Geliştirilen yeni müzik yazısı, Hamparsum notasyon sistemi adıyla anılan, Osmanlı Müziği literatürünün kayda alındığı neumatik yazı sistemidir. Dolayısıyla, Osmanlı Batı Müziği’nin ilk adımlarının atıldığı geçiş süreçlerinde Hamparsum notasyon sistemiyle muhatap olunmuştur. Diğer yandan, güfte mecmuaları Osmanlı müziği sözlü eser repertuarının bestekâr adı, makam, usul, form özellikleri ve güfte içerikleriyle kayıt altına alınmasını sağlamıştır. Dolayısıyla eseri yazıya dökmenin diğer ayağı vasıflarıyla, Hamparsum yazısıyla aktarılan eserleri tamamlayıcı bilgiler ışığında okumak ve dönem özelliklerini tespit etmek açısından bize kaynak oluşturmaktadırlar. Bu makalede, müzikte modernleşmenin öncü süreçleri, örneklemimizi oluşturan dört eserin -Sultan III. Selim dönemi devlet adamı ve bestekârlarından Mahmud Raif Efendi’nin bir eseri, Sultan III. Selim’in bir eseri ve modernleşme sürecinin aktif hayata geçişinin başlangıcı kabul edilen dönemden Sultan II. Mahmud’un iki eserinin "Hamparsum Defterleri” olarak bilinen yazmalardan- tespiti ve analizi üzerinden güfte mecmualarındaki kayıtlarıyla teyit edilerek yorumlanacaktır. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi arşivindeki Hamparsum Defterleri içerisinde bulunan Y. 203/1, Y.210/8 ve Y.209/7 katalog numaralı yazmalarda tespit ettiğimiz ve makalemize konu olan bu dört eserin bugüne kadar çeviriyazımı yapılmamıştır. Literatürde eserler hakkında belirsizlikler ve karmaşalar mevcuttur. Bu makalede, bahsi geçen dört eserin çeviri yazımları yapılıp, dönemin güfte mecmualarındaki kayıtlarının da ışığında incelenerek tespit ettiğimiz tutarsızlıkların ortaya konumu ve çözümlenmesi hedeflendiği gibi, eserlerin, Hamparsum müzik yazısı temsiliyle müzikte modernleşmeye geçiş süreci ile ilişkilerinin irdelenmesi amaçlanmaktadır. Diğer bir deyişle, müzikte modernleşme sürecinin yansımaları, Hamparsum geleneğinin oluşma süreçleriyle birlikte bu arşiv eserlerdeki bulgularımız üzerinden okunacaktır.Keywords : Hamparsum Defterleri, Osmanlı Müziği, Güfte Mecmuaları, Modernleşme