- Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi
- Vol: 4 Issue: 1
- SOVIETIZATION OF AZERBAIJAN AND INVASION PLANS OF NAKHCHIVAN ARMENIANS
SOVIETIZATION OF AZERBAIJAN AND INVASION PLANS OF NAKHCHIVAN ARMENIANS
Authors : Gülzar Ibrahimova
Pages : 28-84
Doi:10.26899/inciss.225
View : 13 | Download : 3
Publication Date : 2019-05-01
Article Type : Other
Abstract :Makale, Sovyet Rusya ve Ermenistan'ın Daşnaq hükümeti ve daha sonra Sovyet Ermenistan tarafından Azerbaycan'ın toprak meseleleri ve Azerbaycan'da Sovyetleşmenin ilk aşamasında Nahçıvan'daki Ermenilerin saldırganlık planları hakkında haksız kararlar üzerine yorumlar. Gösterilir ki, Azerbaycan'ın olağanüstü yetkili temsilcisi B.Şahtaxtinski Azerbaycan'ın topraklarından mahrum edilmesi ihtimalinin yüksek olduğu bir ortamda 1920 4 Ağustos tarihli mektubu ile Lenin`e Azerbaycan'daki Bolşevizmin ilk sonuçlarının toprak bütünlüğü açısından kaynaklanan olumsuz sonuçlarının Bakü'de hayal kırıklığı yarattığını belirterek, merkezin önünde kendi toprakların tutulması ile protesto eden bir halkın iradesini ortaya koymuştur. Fakat az sonra, özellikle Azerbaycan SSC yönetimi ve halkının katılım ve haberleri olmadan 10 Ağustos 1920'de RSFSR ve Taşnak Ermenistan arasında imzalanan 6 maddeden oluşan sözleşmenin ikinci maddesi kapsamında Ermenistan Cumhuriyeti birliklerinin yerleştirilmesi için antlaşmayla belirlenmiş şeritler dışında tartışmalı vilayetler Karabağ, Zengezur ve Nahçıvan kazası RSFSR birlikleri tarafından tutulur. Antlaşmanın şartlarına göre, Azerbaycan'a ait olan Şarur-Deralayez bölgesi tamamen bir bütün olarak Ermenistan'a devredilmiştir. Karabağ, Zengezur ve Nahçıvan "tartışmalı araziler” ilan edildi. Bu durum, Azerbaycan'ın diğer arazileri olan Zengezur'un işgali için politik bir zemin yaratıyor. Nahçıvan meselesi, 30 Kasım 1920'de Ermenistan'daki Sovyet rejiminin zaferiyle bağlantılı olarak AKP b P MK siyasi bürosunun toplantısında tartışılmamış olsa da, Orşonikidzenin baskısı ile verilen Bakü Sovyeti 1 Aralık 1920- yılı beyannamesinde Zengezur ve Nahçıvan kazalarının arazisi Sovyet Ermenistanının bölünmez arazisi olarak ifade edilmesi haberi dekabrın 5-de Nahçıvan'da itirazla karşılanır. 20 Aralık'ta Türkiye tarafından Kazım Karabekir Paşa, Nahçıvan'ın Gümrü Antlaşması kapsamında Türk koruması altında olduğunu belirtiyor. O yüzden de 28 Aralık 1920'de Ermenistan, açıklamalarında Nahçıvan'ın bağımsız bir Sovyet cumhuriyeti olarak kabul edildiğini ve Nahçıvan'a karşı herhangi bir toprak talebini reddettiğini açıkladı. Ancak, Merkez Moskova ve Ermenistan tarafından Nahcivan'ın Azerbaycan'dan koparılmasına karşı birçok hamle yapılyor. Nahcivan'ın statüsü meselesi, 16 Mart 1921'de son olarak RSFSR ile Türkiye arasında imzalandı. Antlaşma, 20 Temmuz 1921'de Sovyetler Birliği ve 31 Temmuz 1921'de Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından onaylandı. Taraflar belgelendirme belgelerini 22 Eylül 1921'de Kars'ta teslim ederler. Anlaşmada Nahçıvan'ın sınırları özel bir madde ile net kaleme alınmış ve anlaşan taraflar Azerbaycan egemenliği altında özerk bir bölge olmasını kabul etmişler. Arşiv belgelerine ve kaynaklara başvurmakla gösterildi ki Nahçıvan'ın statüsü konusunda Azerbaycanlı yetkilileri ve Türkiye'nin kararlı tutumu, ilkesel uzak görüşlü politikaları sayesinde Nahçıvan Azerbaycan'ın himayesinde özerk kurum gibi Halk Şuralar Cumhuriyeti ilan edilmiştir. Yani, Kars antlaşmasıyla, Ermenistan Nahçıvan'ın Azerbaycan'a ait olduğunu kabul etti. Ancak Kars antlaşması Kremlin tarafından defalarca ihlal edildi. Nahçıvan Muhtar Cumhuriyeti kurulduğunda, onun bölgesi Nahçıvanın tarihi topraklarının 5988 km karelik alanını kapsadıysa da, 1929-1930 yıllarında özerk cumhuriyet topraklarının bir kısmı Kreml rejimi tarafından Ermenilere verilmiştir. Dolayısıyla, 18 Şubat 1929'da, Transkafkasya Merkez Yürütme Komitesi'nin kararı ile Nahçıvan'a ait topraklar: Garçivan, Gurtbulak, Horadiz, Ağxeç, Oğbin, Almalı, İtkıran, Sultanbey ve Kilit Ermenistan'a transfer edildi. 1930'da Nahçıvan Muhtar Cumhuriyeti, Aldero, Lehvaz, Astazur, Nüvedi ve diğer yerleşim birimleri Ermenistan'a verilmiş ve o bölgede Mehri ilçesi oluşturuldu. Böylelikle, Nahçıvan Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin toprakları, 1929- 1930 yıllarında Ermenistan SSR'sine verilen topraklar pahasına 5365 kilometrekareye düşürülmüştür. İttifak cumhuriyetlerinin arazi ayrımını yansıtan bilgi kitabında ise 1954 yılında artık Nahçıvan'ın arazisi 5,2 bin kilometre kare görüntülenir. 2018 yılının Mayıs ayında Nahçıvan Muhtar Cumhuriyeti 11 bin hektardan fazla arazisi ve Şerur rayonunun Günnüt köyü ermenilerden azad edilerek devlet sınırı boyunca elverişli pozisyonlar Azerbaycan Ordusu'nun kontrolüne geçti. Ve eminiz ki, yakın gelecekte Ermenistan hükümetinin ismini değişerek Tiqranaşen koyduğu Kerki köyü, Karakaya, Daşxırman, Ağbulaq, Danzik, Arpa, Çive, Arpi, Keşikkend, Başkend, Ortakend ve diğer eski Azerbaycan köylerinden de Azerbaycan askeri adım adım düşmanı devlet sınırına çekilmeye zorlayacak.Keywords : Sovyetleşme, işğal, sınır, Güney Kafkasya, Azerbaycan, Ermenistan, Zengezur, Nahçıvan, Dağlık Karabağ