- Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi
- Vol: 4 Issue: 6
- DESTANDAN HALK HİKÂYESİNE GEÇİŞTE DEĞİŞEN KUTSALLA İRTİBATLI YARDIMCI KAHRAMAN TERCİHİ
DESTANDAN HALK HİKÂYESİNE GEÇİŞTE DEĞİŞEN KUTSALLA İRTİBATLI YARDIMCI KAHRAMAN TERCİHİ
Authors : Hakan Çelikten
Pages : 107-121
View : 12 | Download : 3
Publication Date : 2021-05-31
Article Type : Research
Abstract :İnsan, doğası gereği yardıma muhtaç bir varlıktır ve birliktelik insanın karşısına çıkan birçok engeli aşmasındaki en önemli bir unsurdur. Türk toplum yapısının temelinde de yardımlaşma ve birlikte güçlü olma vardır. Dolayısıyla bu toplum yapısı içinden çıkan destan ve halk hikâyeleri gibi sözlü anlatı türlerinde de bu iki temel unsurun izlerinin bulunması doğaldır. Anlatı türlerine bakıldığında dikkatin öncelikle başkahramanın üzerine toplandığı görülmekte ve bu durum, başarıların tek başına elde edildiği düşüncesini doğurmaktadır. Ancak işleyiş pek de öyle değildir. Başkahramanın yanında yer alan ve fazla ön plana çıkmayan ikincil kahramanlar vardır ki dikkatler onlara çevrildiğinde başarıların elde edilmesinde rolleri fark edilmektedir. Bu yardımcı kahramanlardan önemli bir kısmını kutsalla irtibatlı olan kişilerden oluşmaktadır. Kutsalla irtibatlı yardımcı insan kahramanlara odaklanılan bu çalışmada, yardımcı kahramanların tercihi ve yapılan yardımların sıklığına dikkat çekilerek toplumun kahraman statüsü ile dinî yaklaşımı arasındaki ilişki gösterilmeye çalışılacaktır. Bunun için İslamiyet sonrası Türk destanları ve halk hikâyelerinden örneklem yöntemi ile anlatılar seçilmiştir. Örnekler arttırılsa da benzer durumun devam ettiği görülmektedir. Bu kategoride yer alan yardımcı kahramanları birinci dereceden önemli kişiler ve ikinci dereceden önemli kişiler olarak iki gruba ayırmak mümkündür. Buna göre birinci grubu Hz. Muhammed ve diğer din büyükleri, ikinci grubu ise Hızır ve onun kişiliği etrafında şekillenen pir, evliya, derviş gibi isimler oluşturmaktadır. Anlatılar incelendiğinde destanlarda kutsalla irtibatı birinci dereceden isimler diyebileceğimiz Hz. Muhammed ve din büyükleri başkahramana yardımda bulunurken; halk hikâyelerinde onlara göre ikinci derecede alınabilecek Hızır’ın daha çok yardımda bulunduğu görülmektedir. Ayrıca başkahramana yöneltilen yardım sıklığı destanlarda daha kısıtlı iken halk hikâyelerinde neredeyse anlatının başından sonuna kadar yardımların yapıldığı anlaşılmaktadır. Bu durumu başkahramanın statüsünün toplumsal yaklaşımdaki etkisi olarak açıklamak mümkündür. Destanlarda başkahramanlar genellikle toplumun ileri gelenlerinden oluştuğu için yardımcılar daha çok Hz. Muhammed ve din büyüklerinden seçilmiş ve yardımlar başkahramana uygun şekilde kısıtlı tutulmuştur. Halk hikâyelerinde ise başkahramanlar daha çok sıradan insanlar olduklarından Hızır yardımcı kahraman olarak seçilmiş ve bu kaynaktan gelen yardım, anlatı boyunca süreklilik arz etmiştir. Bu durum, toplumsal statüde daha sıradan olan kişinin maddi ve manevi destek ihtiyacının daha yüksek olduğu düşüncesinin yansıması olarak okunabilir.Keywords : Destan, Halk Hikayesi, Yardımcı Kahramanlar, Statü, Din