- Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi
- Vol: 5 Issue: 10
- GÜNEY TÜRKİSTANLI (AFGANİSTAN) ŞAİR ÜSTAD METİN ANDHOYÎ’DE TÜRKLÜK ŞUURU
GÜNEY TÜRKİSTANLI (AFGANİSTAN) ŞAİR ÜSTAD METİN ANDHOYÎ’DE TÜRKLÜK ŞUURU
Authors : Selahittin TOLKUN
Pages : 310-329
View : 8 | Download : 2
Publication Date : 2019-04-30
Article Type : Research
Abstract :Rus işgaline uğrayan Batı, Çin işgaline uğrayan Doğu Türkistan’da işgalciler Türk uruklarını milletleştirmeye çalışarak Türklük duygusunu ortadan kaldırmaya çalışmışlar; Türklük şuurunu gösterenler derhal pantürkist veya panturanist suçlamasıyla idamlara veya en iyi ihtimalle sürgünlere maruz kalmıştır. Batı Türkistan’ın tabii bir uzantısı olan ve günümüzde Afganistan’ın sınırları dâhilinde kalan Güney Türkistan’da ise durum biraz farklı olmuştur. Bölgede asıl itibariyle Özbek ve Türkmen urukları bulunmaktadır. Bu topluluklar Sovyet eğitiminden geçmemişlerdir. Yaşadıkları coğrafya Türk dilinin en büyük savunucusu Ali Şîr Nevâî’nin yurdudur ve gerek Özbekler gerekse Türkmenlerce Nevâî geleneği yaşatılmaktadır. Güney Türkistan’da Özbek ve Türkmenler iç içe yaşamakta, kuzeydeki Türkmenistan ve Özbekistan halklarından farklı olarak kardeşliklerini daha somut biçimde hissetmektedirler. Öte yandan bölgedeki Türk topluluklarının Türkiye Cumhuriyeti ile yakın bağları bulunmaktadır. Bütün bu sebeplerden dolayı Güney Türkistanlı aydınlarda kuzeydeki akrabalarına nazaran Türklük şuuru daha kuvvetlidir. Biz bu durumu Güney Türkistan Özbek edebiyatının önde gelen temsilcilerinden şair Üstad Metîn Andhoyî’de açıkça görüyoruz. 1940’ta Andhoy’da dünyaya gelen şair, bölgede çok etkili edebî şahsiyettir. Anadili Özbek Türkçesi dışında ülkedeki hâkim dil olan Derice-Farsça da şiirler kaleme almaktadır. Şairin aşk, din, yurt sevgisi, dostları anma , tarih düşürme, baharın gelişi, eğitimin önemi gibi konular dışında özellikle bölge insanlarına milli şuur vermeyi amaçlayan şiirleri bulunmaktadır. Şair, özellikle "Quvånç Ävci” adını verdiği 78 beyitten oluşan " Bizd ä bår ” redifli kasidesinde Orhun Kitabelerinden başlayarak günümüze kadarki Türklük âleminin bütün değerlerini anmış; bununla Güney Türkistanlı Özbek okurlara Türklük gururu kazandırmayı hedeflemiştir.Keywords : Afganistan’daki Özbek Edebiyatı, Güney Türkistan Edebiyatında Türklük