- Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi
- Vol: 2 Issue: 2
- AFGANİSTAN ÖZBEK ŞİİRİNİN YAZIM SORUNLARI
AFGANİSTAN ÖZBEK ŞİİRİNİN YAZIM SORUNLARI
Authors : Selahittin TOLKUN
Pages : 187-207
View : 7 | Download : 2
Publication Date : 2016-12-01
Article Type : Research
Abstract :Afganistan’ın kuzeyinde yer alan ve kaynaklarda Bend-i Türkistan, Türkistan-ı Sagir, Cenubî Türkistan gibi adlarla anılan bölge yaklaşık olarak bin beş yüz yıldır Türk yurdudur. Bölgede günümüzde esasen Özbek ve Türkmen Türkleri yaşamaktadır. Özbekler ülkede üçüncü, Türkmenler ise dördüncü büyük etnik topluluktur. Bilhassa geçtiğimiz son yüzyılda ülkedeki başta totaliter idareden, ardından iç kargaşalardan dolayı Türk toplulukları ana dillerinde eğitim görememişlerdir. Klasik Doğu Türk Edebiyatının büyük şairleri Ali Şîr Nevâî ve Hüseyin Baykara gibi birçok Türk edip ve şairinin yetiştiği bu coğrafyada Türkçe, son yüzyılda varlığını edebî alanda esasen şiirde gösterebilmiştir. Afganistan’da resmi dil Derice-Farsçadır. Yakın dönemde kabul edilen kanun sayesinde azınlıklar yoğun oldukları bölgelerde anadillerinde eğitim yapabilmektedir. Afganistan Özbekleri tarihî Klasik Doğu (Çağatay) Türkçesinin mirasçısı olarak hâlen dahi şiir dilinde geleneği sürdürmektedirler. Ancak geleneği sürdürürken öte yandan kuzeyde, Özbekistan Cumhuriyeti’nde gelişen yazı ve şiir dilinden de etkilenmektedirler. Afganistan’daki Özbek ve Türkmen Türkleri hâlen dahi Arap alfabesi kullanmaktadırlar. Geçmişte yaklaşık bin yıl kullanılan Arap alfabesi yerine günümüz Türkistan Cumhuriyetlerinde alfabe durumu şöyledir. Özbekistan ve Türkmenistan’da Latin; Kırgızistan, Kazakistan ve Tacikistan’da Kiril alfabesi kullanılmaktadır. Çin hâkimiyetindeki Doğu Türkistan Muhtar Cumhuriyeti’ndeki Uygur Türkleri ise tarihî Çağatay ve Osmanlı yazı sistemiyle hiç ilgisi olmayan Arap kökenli bir alfabe kullanmaktadırlar. Bütün bunları dikkate aldığımızda diyebiliriz ki Klasik Doğu (Çağatay) Türk yazı geleneğini hem alfabe hem de yazım yönünden yalnızca Güney Türkistan’da (Afganistan) yaşayan Özbek ve Türkmen Türkleri sürdürmektedirler. Afganistan Özbek şiir dilinde; görebildiğimiz kadarıyla klasik şiir geleneği, DeriFars dili, Özbekistan ölçünlü dili gibi değişik etkenler sonucunda imlada önemli ikilikler, tutarsızlıklar görülmektedir.Keywords : Afganistan Özbek şiiri, Afganistan’daki Özbekler, yazım sorunları