- Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi
- Vol: 6 Issue: 1
- FAHREDDÎN er-RÂZÎ’NİN AŞKIN TANRI TASAVVURU
FAHREDDÎN er-RÂZÎ’NİN AŞKIN TANRI TASAVVURU
Authors : Ruhullah Öz
Pages : 60-79
Doi:10.47525/ulasbid.1036201
View : 9 | Download : 3
Publication Date : 2022-02-28
Article Type : Research
Abstract :Tanrı tasavvuru, düşünce tarihinin en kadim meselelerinde biridir. Tanrının ne olduğu ve nasıl olduğu problemi, Sami dinlere has teolojik bir problem değildir. Problemim farklı nüvelerine çoğu felsefi doktrin ve mistik inanışta da rastlamak mümkündür. Kanaatimizce Tanrı tasavvurunu problem haline getiren iki önemli neden vardır: Birincisi, beşerin idrak yetersizliği, ikincisi de Tanrıyı betimleyen ilahi dilin yapısıdır. Tanrıyı tasvir eden pasajları literal okuyanlar Tanrıyı antropomorfizme ederken, dili salt tenzih zaviyesinden yorumlayanlar da Tanrıyı agnostizme varacak kadar soyutlaştırmışlardır. Teşbih ve tenzihin kafa kafaya çarpıştığı bir dönemde dünyaya gelen Fahreddîn er-Râzî, problemin çözümü hususunda fazla mesai harcayanlardır. Râzî, Allah tasavvuru hususunda Selef’in salt nakilci ve bila keyfi tutumunu Tanrının bilinmezliğine yol açıcı oluşundan eksik, aşırı tenzihçilerin salt soyut anlayışını da Tanrıyı agnostizme edeceğinden tutarsız bulmuştur. Râzî, "sıratu’l-müstakim” diye adlandırdığı tenzih kuramıyla hem salt tenzihe hem de salt teşbihe karşı çıkmıştır. O bu iki aşırı düşünceye alternatif ilahi hitabın Tanrı tasarımında öngördüğü tenzih-teşbih sentezine dayalı bir yöntem geliştirmiştir. Muhalefet doktrinine dayalı bu yöntemin en önemli dayanağı, Allah’ın benzersiz aşkınlığıdır. Bu çalışmada Tanrı tasavvurunun şekillenmesinde dâhili ve harici etmenlerin etkisinden, Tanrıyı betimleyen din dilinin yapısından ve Fahreddîn er-Râzî’nin tenzih-teşbih sentezine dayalı Tanrı tasavvuru üzerinde duracağız.Keywords : Tanrı, Tasavvur, Aşkın, Fahreddîn Râzî, Teşbih, Tenzih