- Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi
- Vol: 1 Issue: 1
- TÜRK DEVLET YÖNETİM İNDE FARKLI BAŞKADILIK UYGULAMALARI: HAZARLAR, ALTIN ORDA VE M EMLÛKLER ÖRNEĞİ...
TÜRK DEVLET YÖNETİM İNDE FARKLI BAŞKADILIK UYGULAMALARI: HAZARLAR, ALTIN ORDA VE M EMLÛKLER ÖRNEĞİ
Authors : Mehmet Şeker
Pages : 75-88
Doi:10.32953/abad.410115
View : 26 | Download : 110
Publication Date : 2018-05-30
Article Type : Research
Abstract :Türk devlet geleneği içerisinde devlet yönetiminde adlî teşkilatın çok önemli bir yeri ve fonksiyonu bulunmaktaydı. Önceleri adlî teşkilatın başında Töre’ye göre hüküm veren Yargucu ve yardımcıları varken İslâmiyet’in yayılmaya başlamasından itibaren bu görevlilerin yanında kadılar da bulunmaya başlamıştır. İslâmiyet’in Türk ülkelerinde hâkim olmasından sonraki dönemde ise durum değişmiş, adlî teşkilatın başında hukukî görevli olarak sadece kadılar kalmıştır. Artık, İslâmî dönem Türk devlet yönetiminde adlî teşkilatın başında hükümdar adına kanunlar tatbik eden en yüksek görevli olan "başkadı” bulunmaktadır. Biz bu çalışmamızda üç büyük Türk devletinden hareketle, Türk devletleri içerisinde farklı şekillerde ortaya çıkmış olduğu görülen başkadılık uygulamalarını ele aldık. Başkadılık uygulamasının kendine has şekliyle ilk görüldüğü Türk devletlerinden birisi hiç kuşkusuz Hazarlardır. Hazarlarda iki Müslüman, iki Yahudi, iki Hıristiyan ve bu üç semavî dine mensup olmayan gruplar ile Slavlar, Rusların davalarına bakan bir başkadı olmak üzere toplam yedi başkadı bulunmaktaydı. İslâmiyet’in hızla yayılmaya başladığı dönemde büyük bir siyasi hâkimiyete sahip olan Altın Orda Hanlığı’nda başkadılık kurumu kendine özgü bir şekle bürünerek varlık göstermiştir. Altın Orda’da Kurultay’ın aslî üyesi olan Yasa Emîri, adlî teşkilâtın başında bulunmakta olup hukukî işlere Töre’ye göre hüküm veren Baş Yargucu ve yardımcılarının yanı sıra İslâm hukukuna göre hüküm veren Başkadı ve yardımcıları bakmaktaydı. Memlûklerde ise Türk-İslâm devletlerinin hiçbirisinde olmayan Sünni dört mezhepten birer başkadı uygulaması bulunmaktaydı. Bu başkadılardan her birisi kendi mezheplerinden olan kimselerin davalarına bakmaktaydı. İşte bu üç büyük Türk devletindeki farklı başkadılık uygulamalarını inceleyerek Türk devlet sistemindeki adlî teşkilatın dönemin şartlarına ve ihtiyaçlarına göre nasıl sistemli bir şekil alarak tezahür ettiklerini ortaya koymaya çalıştık.Keywords : Başkadılar, Hazarlar, Altın Orda