- Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi
- Issue: 46
- ŞAMANİZM İNANCINDA RİTÜEL MASKELERİ VE GÖMÜ MASKELERİ
ŞAMANİZM İNANCINDA RİTÜEL MASKELERİ VE GÖMÜ MASKELERİ
Authors : Atilla Bağci
Pages : 27-55
View : 8 | Download : 6
Publication Date : 2018-10-31
Article Type : Research
Abstract :Maske tanınmamak, korunmak, gizlenmek ve güzel görünmek gibi farklı amaçlarla yüze ve başa takılan, çeşitli malzemelerden hazırlanan yapay yüz ve başlıktır. Maskeler bağlamına göre anlam ve işlevsellik kazanır. Maskeler "ritüel ve gömü maskeleri” olarak ikiye ayrılmaktadır. Ritüel maskeleri canlılar, gömü maskeleri ölüler için hazırlanmaktadır. Sibirya, Altay ve özellikle Yenisey bölgelerinde yapılan bilimsel araştırmalar neticesinde çok sayıda maske, büst, kukla ve kayalar üzerine yapılmış maske ve maskeli hayvan figürlü resimler bulunmuştur. Şaman(Kam)lar tarafından doğayı idare eden ruhlar ve tanrıların merhametini kazanmak, onlara hoş görünmek için yapılan ritüel ve ayinlerde, ayini yöneten şaman, bağlama uygun maske ve başlık takmaktadır. Bu maskeler tahta, hayvan derisi ve çeşitli metallerden hazırlanmakta, üzerlerine çeşitli motifler yapılmakta ve bazı aksesuarlar monte edilmektedir. Hakas veya Yakut şamanlarının ayinde taktığı maskelerin onun kişiliğine bürüneceği hayvan veya varlığı sembolize ettiği bilinmektedir. Gömü maske ve büstleri olarak adlandırılan maskeler ise birkaç yılda yapılan büyük ve nihai gömüye kadar bekletilen cesetlerin kafataslarına uygulanmıştır. Burada bazı amaçlar gözetilmektedir. Gömü maskeleri ölenin kafatasında meydana gelebilecek bozulmaları önlemek ve gizlemek, ölüme hemen teslim olmayı reddetmek ve pratik olarak büyük gömüde cesetleri tanıyabilmek amacıyla yapılmıştır. Ölen kişinin cesedi, ailesi ve mensubu olduğu toplum tarafından nihai gömüye kadar geçici gömü yerinde muhafaza edilir. Ölen kişinin tinsel ruhunun bir bulunma mekânı olarak kukla-mankenler yapılmış, yakılan cesedin külleri de bu kuklaya yerleştirilmiştir. Gömü maske ve büstleri umumiyetle alçı taşı kilden yapılmıştır; gömü mankenleri ise hayvan derilerinden hazırlanmıştır. Halk, gömü maskeleri sayesinde toplu olarak gömeceği ölülerini nihai gömüye en iyi şekilde hazırlamaya ve bu maskeler vasıtasıyla da gömüden sonra da kendi kültürel belleği olan mazisiyle manevi irtibatını koparmamaya gayret etmiş. Halkın korumaya çalıştığı kendi geçmişiyle olan manevi bağ geleceğinin temellerini oluşturmaktadır.Keywords : Şaman, maske, ritüel, gömü, kültürel bellek, kurgan, Altay, Yenisey, Türk