- Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi
- Vol: 63 Issue: 1
- Miftâhu’l-Ulûm Etrafında Gelişen Temel Belâgat Eserlerinin Klasik Türk Şiirinde Ele Alınışları Üzeri...
Miftâhu’l-Ulûm Etrafında Gelişen Temel Belâgat Eserlerinin Klasik Türk Şiirinde Ele Alınışları Üzerine
Authors : Ahmet Akdağ
Pages : 113-137
Doi:10.26650/TUDED2023-1241560
View : 62 | Download : 192
Publication Date : 2023-06-26
Article Type : Research Article
Abstract :Ebû Ya’kûb Sekkâkî tarafından kaleme alınan Miftâhu’l-Ulûm adlı eserin belâgate dair üçüncü kısmı gerek kendi zamanında gerekse daha sonraki dönemlerde belâgate dair çalışmaların temel kaynağı hâline gelmiş, bu eser etrafında gelişen bir belâgat kültürü teşekkül etmiştir. Hatîb el-Kazvînî’nin Miftâhu’l-Ulûm’un belâgate dair kısmı üzerine hülasa (özet) mahiyetinde kaleme aldığı Telhîsü’l-Miftâh’ı ile Telhîs’e yazdığı el-Îzâh adlı şerhi, Sa’düddîn Taftâzânî’nin Telhîsü’l-Miftâh’a şerh olarak yazdığı Mutavvel’i ile Mutavvel’in kısaltılmışı olan Muhtasar’ı, Seyyid Şerîf Cürcânî’nin Miftâhu’l-Ulûm’un belâgate dair kısmı üzerine yazdığı el-Mısbâh fî Şerhi’l-Miftâh’ı ve İsâmüddîn İsferâyînî’nin Telhîs üzerine Mutavvel’den daha ayrıntılı ve uzun olarak yazdığı Atvel’i Miftâhu’l-Ulûm etrafında gelişen temel belâgat eserlerindendir. Klasik şairler, yukarıda değinilen belâgate dair temel eserlerin sözlük anlamlarından da istifade ederek bu eserleri doğrudan ve dolaylı olarak şiirlerine malzeme etmişlerdir. Bu kelimelerden miftâh "anahtar”, telhîs "özet”, îzâh "açıklama”, mutavvel "geniş, detaylı, uzun”, muhtasar "kısa, öz, kısaltılmış”, mısbâh "ışık, lamba, meşale” ve atvel "en uzun, en geniş” anlamlarına gelmektedir. Bu kelimeler, bazen doğrudan belâgate dair eserler anlamında kullanılmışken bazen de tevriye, îhâm, telmîh gibi söz sanatları vasıtasıyla zikredilen eserlere işaret edecek şekilde kullanılmıştır. Çalışmamızda yukarıda isimleri zikredilen eserlerin klasik Türk şiirinde bahsi geçen şekillerde ele alınışları üzerinde durulmuştur. Bu vesileyle Miftâhu’l-Ulûm ve onun etrafında gelişen belâgate dair temel eserlerin isimlerinin klasik Türk şiirinde malzeme olarak nasıl kullanıldığı hususu ortaya konmaya çalışılmıştır.Keywords : Miftâh, Telhîs, Mutavvel, Muhtasar, belâgat.