Eski Uygurca Kat-/Kaḍ- ‘Anlamak’ Fiili
Authors : Hacer Tokyürek
Pages : 193-201
Doi:10.26650/TUDED2019-0012
View : 8 | Download : 4
Publication Date : 2019-06-29
Article Type : Research
Abstract :Eski Uygurca metni Altun Yaruk Sudur’un Berlin parçası olan U 3202 arka (T III M 111) 8. satırında bilip katıp şeklinde bir ikileme geçmektedir. Metnin paraleli olan R-M'de ise bilip ukup ikilemesi yer almaktadır. Bu fiil ilk bakışta tek kullanımlık kelime diğer bir deyişle hapaks olarak düşünülebilir; fakat bu konuda peşin hükümlü olmamak gerekir. Çünkü çalışmaların sözlükleri genellikle bağlama göre oluşturulmamaktadır. Tarihî metinlerden Andelip destanlarından olan Zeynelarap destanında kat- fiili ‘anlamak’ olarak tespit edilebilmiştir. Yine Kıpçak Türkçesi sözlüklerinden önemli bir yere sahip olan Kitabü’l İdrâk’ta Türkmence kaydı ile kaygur- ‘anlatmak’ fiili bulunmaktadır, bu fiil ka-d-gur- şeklinde açıklanabilir. Kelime Türk Lehçelerinde de farklı şekillerde görülür. Sonuç olarak Eski Uygurcada kat- fiili ‘anlamak’ manasındadır, bu kelimeden yola çıkarak belki bazı anlam düzeltmeleri yapılabilir. Bunlardan ilki Kö/ül Tėgin yazıtında yer alan tokuz oguz begleri bodunı bu sabımın edgüti eşid katıgtı tıŋla (KT Güney 2) "Dokuz Oğuz beyleri, milleti bu sözümü iyice işitin, anlayarak, kendinizi vererek dinleyin.” şeklinde olmalıdır. İkincisi ise Altun Yaruk Sudur’da yer alan ürüg amıl tikisiz katıgtı sözlesün bo daranıg ‘sakin/dingin ve sessiz [bir şekilde], bu dharaniyi iyi anlayarak söylesin’ şeklinde anlamlandırılmalıdır.Keywords : Eski Uygurca, kat- ‘anlamak’, Altun Yaruk Sudur, Türk lehçeleri, hapaks