- Tokat İlmiyat Dergisi
- Vol: 9 Issue: 1
- Geleneksel Trabzon Cami Mimarisinin Son Temsilcilerinden İki Örnek; Arsin Güneyce Mahallesi Orta Cam...
Geleneksel Trabzon Cami Mimarisinin Son Temsilcilerinden İki Örnek; Arsin Güneyce Mahallesi Orta Camii ve Elmaalan Mahallesi Merkez Camii
Authors : Yavuz Sari
Pages : 375-406
Doi:10.51450/ilmiyat.908754
View : 10 | Download : 3
Publication Date : 2021-06-30
Article Type : Research
Abstract :Çalışmanın konusunu, Trabzon’un Arsin ilçesinde yer alan ve 1960’lı yıllarda inşa edilen Güneyce Mahallesi Orta Camii ile Elmaalan Mahallesi Merkez Camii oluşturur. Fatih Sultan Mehmet’in 1461 yılında Trabzon’u fethiyle birlikte bölgenin Türkleşmesi-İslamlaşması için hemen harekete geçilmiştir. Türkleşme-İslamlaşma sürecine paralel olarak mimari yapılaşma da gelişme göstermiştir. Kültürel değerlerimizin önemli temsilcileri arasında yer alan camiler, bu mimari yapılaşmanın en gözde yapıları olmuştur. İklim, coğrafya, sosyal yapı ve ekonomik etkenlerle şekillenen camiler genelde benzer, özelde ise ilçeden ilçeye değişen bazı farklılıkları bünyesinde barındırmıştır. Yüzyıllar boyunca geleneksel malzeme ve tekniklerle inşa edilen camiler, özellikle ihtiyacı karşılayamadığı gerekçesiyle1960’lı yıllardan itibaren yıkılarak yerlerine betonarme malzemeli ve kubbeli yapılar inşa edilmiştir. Betonarme yapım tekniğinin düşük maliyetle, daha az emek ve işçilikle hızlı üretime imkân vermesi, geleneksel malzemeyi tanıyan ve birleştirme tekniğini bilen yerel ustaların zamanla yok olmasına sebep olmuştur. Yakın dönemlerde tarihi camilerin öneminin anlaşılmasıyla birlikte mevcut yapıların birçoğu ilgili kurum tarafından tescil edilip koruma altına alınmıştır. Muhtelif zamanlarda hazırlanan çalışmalarla da bu yapılar tanıtılmaya çalışılmıştır. Söz konusu çalışmalar, Trabzon cami mimarisinin genel özelliklerini ortaya koyması açısından oldukça önemlidir. Ancak bu çalışmalarda 18. ve 19. yüzyıllarda inşa edilen yapılar ön plana çıkarken, 20. yüzyıl yapıları göz ardı edilmiştir. Bu bilgilerden hareketle, 1960’lı yıllarda inşa edilen ve sahip oldukları özellikleri açısından geleneksel Trabzon cami mimarisinin son temsilcileri arasında yer aldıklarını düşündüğümüz Güneyce Mahallesi Orta Camii ile Elmaalan Mahallesi Merkez Camii’ni tanıtmak ve bölgedeki diğer camiler arasındaki yerlerini belirlemek amacıyla bu çalışmayı hazırladık. Çalışmanın amacı doğrultusunda, Trabzon’un geleneksel cami mimarisinin genel özellikleri hakkından bilgi verilmiş olup sonrasında camiler katalog yöntemiyle plan ve mimari özellikler, malzeme-teknik, süsleme ve onarımlar başlığı altında ayrıntılı şekilde ele alınmıştır. Mahalle halkı tarafından kendi imkânlarınca yaptırılan camiler plan, malzeme, teknik ve dış örtüleri açısından benzerken, harim örtüleri ve süsleme özellikleri farklıdır. Taş malzemeyle yığma taş tekniğinde yapılan camiler, kuzey-güney doğrultuda uzayan basit dikdörtgen planlı ve dört omuz kırma çatılıdır. Güneyce Mahallesi Orta Camii’nin harimi düz ahşap tavanla, Elmaalan Mahallesi Merkez Camii’nin harimi ise bağdadi kubbeyle örtülüdür. Camiler dıştan oldukça sade görünse de Güneyce Mahallesi Orta Camii’nin ahşap mimari elemanları, klasik Osmanlı, barok, rokoko ve Kafkasya kökenli motiflerin sentezlenmesiyle ortaya çıkan ve Doğu Karadeniz ahşap üslü olarak adlandırılan üslubun genel özelliklerini yansıtır. Elmaalan Merkez Camii’nin mihrabı ise Barok-Rokoko tarzı bir karakter sergiler. Camiler, sahip oldukları özellikleri açısından gerek Trabzon ilinde, gerekse farklı illerde bulunan yapılarla karşılaştırıldığında birçok açıdan benzer oldukları tespit edilmiştir. Söz konusu tespitler, betonarme malzemeli ve kubbeli yapıların mimari hayatımıza girmeye başladığı dönemlerde inşa edilen bu camilerin, geleneksel Trabzon cami mimarisinin son temsilcileri arasında yer aldıklarının da kanıtı olmuştur.Keywords : Türk İslam Sanatı, Trabzon, Arsin, Cami, Yığma Taş Tekniği