- Tokat İlmiyat Dergisi
- Vol: 9 Issue: 1
- Hadislerde Teşbihî Anlatımda Hayvan Hareketlerinin Kullanılması: Namaz Örneği
Hadislerde Teşbihî Anlatımda Hayvan Hareketlerinin Kullanılması: Namaz Örneği
Authors : Mustafa Karabacak
Pages : 105-127
Doi:10.51450/ilmiyat.897018
View : 13 | Download : 6
Publication Date : 2021-06-30
Article Type : Research
Abstract :Hz. Peygamber'in Allah'tan vahiy yoluyla aldığı Kur'an-ı Kerim, birçok açıdan olduğu gibi, edebî yönden de mucizedir. Kur’an’ın, konuları anlatırken muhataplarının durumunu da düşünerek farklı edebi metotlar kullandığı görülmektedir. Allah'ın mucize sözlerini açıklayıp anlatmak gibi vazifesi olan Hz. Peygamber de risâlet görevini yerine getirirken Kur’an’ın anlatım metodundan ve Arap dilinin anlatımlarından istifade etmiş ve yeri geldikçe edebî bir dil kullanmıştır. Hz. Peygamber’de Kur’an’da olduğu gibi dinin evrensel mesajlarını aktarırken dolaysız anlatıma başvurduğu gibi Arap edebiyatının mecaz, teşbih, istiâre, temsîl, kinâye vb. edebî anlatımı da kullanmıştır. Söz konusu bu edebî anlatım tarzlarından teşbihte, benzeme noktası kolayca bilinebilen, üzerinde düşünmeye gerek duyulmayan türdense temsilî olmayan teşbih diye isimlendirilir. Fakat benzeme noktası taraflardan birinde veya her ikisinde duyularla algılanması mümkün olmayan soyut nitelikte ise temsil mertebesinde olup teville ve fikrî gayretle kavranabilen teşbih kategorisine girer. Bu anlamda temsil özel, teşbih geneldir. Bu meyanda insan fiillerinin hayvan hareketlerine benzetilmesi temsilî olmayan teşbih konusuna girmektedir. Muhakkak ki, insanoğlunun davranışlarını anlamanın bir yolu da hayvan hareketlerini incelemekten geçmektedir. İnsanlar, bazı olumlu ya da olumsuz davranışları özellikle de bazı olumsuz davranışları ya da kişilik özelliklerini hayvan hareketlerine benzeterek anlatma yolunu tercih ederler. Söz konusu bu metodun Allah Teâlâ tarafından Kur'an'da da sıkça kullanıldığı görülmektedir. Kur'an'da bazı insan davranışlarının benzetildiği hayvanlar; eşek, köpek, örümcek, maymun ve domuzdur. Hz. Peygamber de anlatımlarında diğer edebi sanatları kullandığı gibi teşbihi anlatımı da kullanmıştır. O, hibe yapıp sonradan vazgeçen kişinin durumunu kusmuğunu dönüp yiyen köpeğe; münafığı nereye gideceğini bilmeyen iki sürü arasındaki koyuna benzetmiştir. Allah Resul’ünün namazla ilgili hayvanlar üzerinden teşbihler yaptığı da görülmektedir. Cuma namazına erken gitmenin fazileti ve ondan alınan sevabı hayvanlar üzerinden yaptığı benzetme ile anlattığı gibi Fatiha Suresi okunmayan namazı da özürlü doğan deve yavrusuna benzeterek anlatmıştır. Hz. Peygamber, bu anlatım metotlarının öğreticilik gücünden istifade ederek, meramının daha kolay anlaşılmasını sağlamayı amaçlamıştır. Allah Resulü, muhataplarının meseleyi daha iyi anlaması için de muhataplarının da yakından tanıdığı örnekler vermiştir. Eğitimde bu tür bir benzetmenin etkili bir metot olduğu bilinmektedir. Bu metot genellikle olayı dinleyenin zihnine yerleştirmek için örnek ile açıklamaya ihtiyaç duyulduğu zaman uygulanır ve benzeyenin fiilini övme veya yerme gibi farklı sebepler için yapılır. Örneklemeyi hayvanlar üzerinden yapmak ise daha çok insanların yanlış fiillerini düzeltmek ve ondan sakındırmak için olduğu görülmektedir. Hz. Peygamber de insanların yanlış fiillerini hayvanlardan örnekler vererek onları bundan sakındırmıştır. Allah Resul’ünün örnek verdiği hayvanlar veya hayvan hareketleri, Arapların yaşantısı da düşünüldüğünde eğitimde etkili bir metottur. Bu makalede Hz. Peygamber'in, teşbih sanatını kullanarak, namazları eda anında ashabının yaptıkları hataları düzeltmek için farklı hayvan hareketlerinden istifade etmesi ile ilgili rivayetler incelenmiştir.Keywords : Hadis, Hz. Peygamber, Namaz, Hayvanlar, Teşbih