EMOĞOLİSTAN DUHALARI ‘KAYIP OLMAYAN’ TÜRKOFON BİR HALK
Authors : Elisabetta Ragagnin
Pages : 85-101
View : 7 | Download : 3
Publication Date : 2012-06-01
Article Type : Other
Abstract :Duhalar, Moğolistan’ın Hövsgöl ilinin kuzeyinde, Tsagaannuur (Duhaca Akköl ‘Ak Göl’) kasabasında ve taygalarla çevrelenmiş bir bölgede yaşamaktadır. Duhaların toplam nüfusu 500 kişi civarında olup, bunlar da üç farklı bölgede toplanmışlardır: 1) Batı ile Doğu Tayga olarak ayrılmış yüksek taygalarda, 2) Nehir bölgelerinde ve 3) Tsagaannuur kasabasında. Taygalarda yaşayan Duhalar, Ren geyiği güder, avcı ve toplayıcı tarzı bir yaşam sürerler. Tsagaannuur kasabasında ve nehir bölgelerinde yerleşmiş olanlar ise Moğol tarzı hayvancılık yaparak sığır, at, deve, keçi ve koyun güderler.Duha boyları Moğolistan’a 1940’lı yıllarda Tuva Cumhuriyeti’ndeki komşu bölgelerden gelmeye başlamıştır. Doğu Taygasındaki Duhalar çoğunlukla Toca’dan, Batı Taygasındakiler ise Tere-Höl bölgesinden göç etmişlerdir. Tuva ile (Dış) Moğolistan’ın aynı yönetime tabi olduğu Mançu (1757-1911) döneminde Duhalar, çok daha geniş bir bölgede konup göçüyorlardı. Bugünkü Tuva ve Moğolistan’ın Hövsgöl bölgesini kapsayan bu geniş sahaya Uriyanhay denirdi.Duhalar, animistiktir; yani doğaüstü güçlere inanırlar. Şamanlar gerçek dünya ile ruhani dünya arasında aracı olarak kabul edilir ve büyük önem verilir.Duhalar kendilerini tuhha ulǝs ‘Duha halkı’ olarak tanımlarlar. Tuhha kelimesi ise Sibirya’da yaygın olan tuva/tuba kelimelerinin fonetik bir varyantıdır ("Tuva” [tïˁva] ve "Tofa” [toˁfa] krş.) Ancak Moğolistan’da genellikle tsaatan ‘Ren geyiği sahipleri’ (tsaa ‘ren geyiği’ ve addan ad yapan +tan eki) adı ile bilinirler.Duha dili (Tuhha sös), Türk dillerinin Sibirya grubuna dahil olan Sayan Türk dillerinin tayga altgrubuna mensuptur. Diğer Tayga Sayan Türk dilleri ise İrkutsk Oblastı’nda yaşayan Tofaların dili Tofaca, Tuva Özerk Cumhuriyetinin doğusundaki Toca ve Tere-Höl bölgelerinin dilleri Toca-Tuvacası ve Tere-Höl-Tuvacası ile Buryat Özerk Cumhuriyetinin Oka bölgesinde yaşayan Soyotların dili Soyotça’dır.Sayan Türk diline ait olan tüm dil özelliklerini barındırmakla birlikte Tayga Sayan Türk dilleri fonetik, morfolojik ve leksik düzeyde farklı ortak yapılara sahiptir. Aynı zamanda, Ren geyiği avcılığı ve ormandabitki toplamaya dayalı yaşam tarzı Tayga Sayan Türkleri’ne özgüdür.Günümüzde Duhalar iki dillidir ve Duhacanın yanında Darhat Moğolcasını da konuşurlar. Duhaca, bir aile içi iletişim dilidir, yazı dili değil.Duha dili ve kültürü yok olma tehlikesine maruzdur.Keywords : Sibirya Türk Dilleri, Sibirya Türk Kültürleri, Türk-Moğol dil ilişkileri, Ren geyikçiliği