- Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi
- Vol: 24 Issue: 47 Special Issue
- Sudan'da Tasavvufî Tecdid Hareketleri
Sudan'da Tasavvufî Tecdid Hareketleri
Authors : Kadir Özköse
Pages : 197-217
View : 16 | Download : 5
Publication Date : 2021-06-04
Article Type : Research
Abstract :Sudan, tasavvufî hayatın belirgin boyutta yaşandığı coğrafyalardandır. Siyasi Sudan halklarının İslâm’ı kabulleri genelde tasavvuf erbabının gayretleri sonucu olmuştur. Sudan Müslümanları arasında farklı mezhebi kutuplarının olmayışı toplumsal uyumun uzun soluklu yaşamasına katkı sağlamıştır. Sudan coğrafyasında medrese ve tekke ayrışmasının nüksetmemesi, Sudan ulemasıyla Sudan sûfîlerinin birliktelikleri bu uyumun bir diğer unsuru olmuştur. Sudan’da toplumsal barışın sağlanması, farklı toplum kesimlerinin yakınlaşması, aşiret kavgaların ve kabileler arasındaki çatışmaların engellenmesi, etnik ayrışmalarının önüne geçilmesi, ümmet bilincinin sağlanması, sosyal hizmetlerin yürütülmesi genelde tarikatlar eliyle olmuştur. On dokuzuncu yüzyıla kadar tasavvufî hayat Kâdiriyye ve Şâziliyye gibi güçlü tarikatların geleneksel faaliyetleri ile devam ettirilmiştir. Kâdiriyye ve Şâziliyye gibi büyük tarikatların yetişmiş halifeleri bölgede ilgi uyandırmış, önemli çalışmalar gerçekleştirmiş, halklar nezdinde itibar kazanmış ve sonunda mensup oldukları ana tarikatın müstakil kollarını vücuda getirmişlerdir. On dokuzuncu yüzyıla gelindiğinde Afrika tarihinin en sancılı dönemini yaşamıştır. Kıta misyonerlerin akınına uğramış, batının coğrafi kaşifleri kıtayı bir baştan öbür başa dolaşarak keşfe çıkmış, önceleri sahil kentlerinde başlatılan ticari koloniler zamanla iç kesimlere sirayet etmiş, Avrupalı devletler Afrika coğrafyasını kuzeyden güneye, doğudan batıya işgale kalkışmışlardır. Batılıların gelmesiyle asırlardır kendi geleneksel dokularını sürdüren Afrika halkları geleneksel kabile yapılarını koruyamamış, kendi aralarındaki dengeli yaşama imkanını elinden kaçırmış, beyaz efendilerin istilasına uğramış, ilkel savunma silahlarıyla batının güçlü ve ateşli silahlarına karşı baş edememiş, yapay sınırlar ile birbirinden ayrılmış ve birbirlerine hasım edilmişti. İstila güçlerinin acımasızlığına, toprakların sömürgeleştirilmesinin ötesinde kültürel ve siyasal sömürgeciliğin de dehşet verici bir hızla gerçekleşmesine şahit olan tasavvufî kitleler genelde Afrika’da özelde Sudan’a istiklal mücadelesinin baş aktörleri olmuşlardır. On dokuzuncu yüzyılda tasavvufî kimlikleriyle tanınan tecdid hareketleri Sudan topraklarının bağımsızlığına, Sudan halklarının kardeşliğine, Sudan Müslümanlarının İslâmî bilince ermelerine, Sudan’da şer’î şerife sadakate, sünnet-i seniyyenin yaşanmasına öncülük etmişlerdir. Makalemizde bu tecdid hareketlerinden Tîcâniyye, İdrisiyye ve Semmâniyye üçlüsüne ele alacağız. Tecdid anlayışına sahip bu tarikatların şeyhleri, ihvanı, hitap kitleleri, mücadeleleri ve ıslahat düşünceleri üzerinde durulup on dokuzuncu yüzyıl boyunca Sudan’daki tarikatların ıslahat çizgisini ortaya koymaya çalışacağız.Keywords : Sudan, Tasavvuf, Tarikat, Tecdid, Ticaniyye, İdrisiyye, Semmaniyye