- Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi
- Vol: 21 Issue: 41
- Bir Bölgenin Dinî-Kültürel Değişimi: Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Toplum, Devlet ve Tarîkatlar...
Bir Bölgenin Dinî-Kültürel Değişimi: Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Toplum, Devlet ve Tarîkatlar
Authors : Ibrahim Baz
Pages : 1-31
View : 25 | Download : 7
Publication Date : 2020-12-29
Article Type : Research
Abstract :Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi, kadim medeniyetlerin kavşak noktasında yer alan ve bu nedenle farklı dil ve inancın bir arada yaşadığı çok kültürlü bir mozaiktir. Osmanlı Devleti, farklılıkları bir arada yaşatmayı ve uzlaşıyı devletin bekası açısından önemli bir ilke haline getirerek uzun yıllar bu bölgeyi yönetmiştir. Bölgedeki beylikler, aşiretler ve tarikatlar mahalli boyutta idarî ve dinî otorite olarak toplumun kültür, inanç ve değerleriyle yaşamasında önemli roller üstlenmişlerdir. Bu nedenle Osmanlı Devleti, özellikle 19. Yüzyılın ilk çeyreğinden sonra bölgede yayılan Nakşibendî-Hâlidî şeyhleri ile karşılıklı yakın bir iletişim içerisinde olmuştur. Bölgedeki beyliklerin 1845 yılından itibaren kaldırılmasıyla tarikatların ve şeyhlerin fonksiyonu daha da artmıştır. Özellikle 1860’lı yıllardan itibaren otoritesini artıran Hâlidî şeyhler nedeniyle, sosyal hayatta sivil bir yönetim tarzı olarak Halidîlik Dönemi diye isimlendirilen bir süreçten bahsedilebilir. Cumhuriyetin ilanı ile birlikte medrese ve tekkelerin kapatılması gibi dini konularda gerçekleşen köklü değişiklikler, öncelikle bölgenin sosyolojisini ve köklü iç dinamiklerinde etkili olmuştur. Bu değişiklikler, devlet-din ilişkisi boyutunda başlamasına rağmen, bölgedeki algısı zaman içerisinde etnik boyuta evrilmek suretiyle günümüzde yaşanan bazı sorunların temelini teşkil eden tetikleyici bir fonksiyon icra etmiştir. Bu makalede, bölgedeki dergâh ve medreselerin özellikle Hâlidîlik döneminden sonraki devlet ve aşiret ile ilişkilerinin serencamı ve bunun sosyal yansımaları incelenecektir.Keywords : Güneydoğu, Halidilik, Şeyh Ailesi, Tarikat, Aşiret