- Tarih İncelemeleri Dergisi
- Vol: 32 Issue: 1
- Atatürk Dönemi Türkiye-Azerbaycan İlişkilerinde "Mülteciler", "Muhâcirler" ve &q...
Atatürk Dönemi Türkiye-Azerbaycan İlişkilerinde "Mülteciler", "Muhâcirler" ve "Esirler" Konusunda Bazı Tespitler
Authors : Nuri Köstüklü
Pages : 109-124
Doi:10.18513/egetid.327736
View : 10 | Download : 4
Publication Date : 2017-07-19
Article Type : Research
Abstract :Bu bildiride, TBMM’nin açılışından 1920’li yılların sonlarına kadar Türkiye- Azerbaycan ilişkilerinde zaman zaman ön plana çıkan mülteciler , muhâcirler ve esirler meselesine, konu ile ilgili mevcut sınırlı çalışmaların ötesinde, tamamen arşiv belgelerine özellikle Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi ve Kızılay Arşivi kayıtlarına dayalı olarak yeni bilgi ve belgelerle katkı sağlanmıştır. Söz konusu yıllarda, Ankara Hükümeti, Sovyet Rusya ve mevcut Azerbaycan hükümeti ile ilişkilerini bozmadan, Azerbaycan’dan gelen siyasi mültecilere ve muhâcirlere bir kardeş yakınlığı ile ilgi göstermeye ve onlara yardımcı olmaya çalışmıştır. Öbür taraftan, yeni savaştan çıkmış genç Türkiye Cumhuriyeti, kendi imkânsızlıklarına rağmen Sovyet Rusya’da ve özellikle Azerbaycan coğrafyasında kalmış bulunan savaş esirleri ve muhâcirleri yurda getirmek için özel bir gayret ve mesai sarf etmiştir. Türkiye’nin Bakü Konsolosluğunun bu alandaki çalışmalarına Azerbaycan Hükümetinin de kolaylıklar sağladığı görülmüştür. Bu ilişkiler tabii ki, Anadolu Türkleri ile Azerbaycan Türklerinin kardeşliğini pekiştiren sonuçlar doğurmuştur. Türk savaş esirleri ve muhâcirlerin anavatana getirilmeleri meselesi, genç Türkiye Cumhuriyeti’nin ileriki yıllarda da dış politikasında önemini hep muhafaza edegelmiştir. Bu araştırmada, Türk esir ve muhacirlerin, Azerbaycan’ın hangi bölgelerinde yoğunlaştığı, bunların Türkiye’ye getirilmelerinde ne kadar yol ücreti ve diğer masrafların yapıldığı, esarette ve yolculukta yaşanan problemler ile esir ve muhacirlerin yaş, cinsiyet ve medeni durumları hakkında ayrıntılı bilgilere ulaşılmıştır. Türk esir ve muhacirlerin daha ziyade Bakü Konsolosluk bölgesinde Bakü, Gence ve Çulfa bölgelerinde yoğunlaştığı, bunlar arasında Erzurum, Kars ve Iğdır doğumluların çoğunlukta olduğu görülmüştür. Esirlerin Anadolu’ya getirilmelerinde genellikle demiryolu tercih edilmiş ve günlük 1 ruble yevmiye ile diğer masrafları karşılanmıştır. Atatürk dönemi Türkiye- Azerbaycan ilişkilerinin anlaşılmasına katkı sağlayan bu gelişmelerin, askerî, sosyal ve mahallî tarih açısından da önemli veriler sunduğu söylenebilir.Keywords : Atatürk dönemi, Türkiye-Azerbaycan ilişkileri, Mülteciler, Muhâcirler, Esirler